مال حرام
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود : قومى وارد قیامت مى شوند که حسنات آنها مانند کوه هاى تهامه است ، ولى آنان را به آتش مى برند . عرض کردند : در پرونده آنان نماز هست ؟ فرمود : آرى . گفتند : روزه دارند ؟ فرمود : آرى ؛ حتّى در پرونده خود نماز شب هم دارند ، ولى آنچه باعث به آتش رفتن آنها است ، این است که در برخورد به مال دنیا رعایت حلال و حرام خدا را ننمودند!!
اموال حرام، از سه قسم بیرون نیست:
اول آنکه: ذات آن حرام است؛ مثل خوک و سگ و خون و امثال اینها.
دوم آنکه: به جهت صفتی که عارض آن شده است، حرام شده است؛ چون طعامی که به زهر مخلوط شده است.
سوم آنکه: به جهت نقص و خللی که در گرفتن و دادن مال به هم رسیده و از برای این، اقسام بسیار است؛ مثل اموالی که گرفته می شود به ظلم و عدوان و غصب و دزدی و خیانت در امانت و مکر و حیله و تلبیس و رشوه و کم فروشی و ربا و غیر اینها، از آنچه در کتب فقه مذکور است و در خصوص هر یک ذمّ شدید رسیده است.
آثار لقمه حرام
۱- کم ارزش شدن نماز
نماز ستون دین و وسیله قبولی همه اعمال ما نزد خداوند باری تعالی است که درحدیث شریفی از امام محمد باقر علیه السلام آمده است که می فرمایند :«اِنَّ اَوَّلَ مَا یُحَاسِبُ بِهِ العَبدُ اَلصَّلاهُ فَاِن قُبِلَت قُبِلَ مَا سَوَاهَا» اولین چیزی که(در روز قیامت) از بنده مورد حسابرسی قرار می گیرد، نماز است. اگر نماز پذیرفته شود، مابقی (اعمال) نیز پذیرفته می شود.
و امام صادق علیه السلام نیز در روایتی می فرمایند: «اَوَّلُ مَا یُحَاسِبُ بّهِ العَبدُ الصَّلاهُ، فَاِن قُبِلَت قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ، وَ اِذَا رُدَّت رُدَّ عَلَیهِ سَائِرُ عَمَلِهِ » نخستین چیزی که از بنده حسابرسی می‌شود نماز است، پس اگر نماز پذیرفته شد اعمال دیگرش نیز پذیرفته می‌شود، چنانچه نمازش رد شود بقیه اعمال او هم قبول نخواهد شد.
و نماز، افضل واجبات، بهترین وسیله تقرب به خداوند، معراج مؤمن، نشانه ایمان، نور مؤمن، ستون دین، پرچم اسلام، سیمای دین، وصیت امیر المؤمنین علی علیه السلام، کلید بهشت، روشنایی چشم پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم، بهترین اعمال در قیامت، روش پیامبران، سفره الهی، رأس اسلام، آخرین سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، بهترین عبادت، نیکوترین صورت خلق، باقیات الصالحات، عطیه الهی، وسیله استجابت دعا، عامل رستگاری، عامل علو درجه، زاد و توشه مؤمن، سلاح مؤمن، رحمت الهی، جواز عبور از صراط، و… می باشد که اگر انسان توجه نکند با لقمه ای حرام تمامی این فضایل را از دست می دهد و به جای آن خود راگرفتار آثار شوم و آینده سوز لقمه حرام می نماید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «مَنْ أَکَلَ لُقْمَهَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاهٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً؛ وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَهٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ کُلُّ لَحْمٍ یُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ» نماز کسی که لقمه‌اش حرام است تا چهل روز از ارزش چندانی برخوردار نیست؛ و تا چهل روز دعای او مستجاب نمی گردد و هر مقدار از بدن که پرورش یافته لقمه حرام باشد سزاوار آتش و سوختن است.
در حدیثی قدسی آمده است که خداوند متعال می فرماید: «فَمِنْکَ الدُّعَاءُ وَ عَلَیَّ الْإِجَابَهُ فَلَا تَحْجُبْ عَنِّی دَعْوَهً إِلَّا دَعْوَهَ آکِلِ الْحَرَامِ» بنده من! تو دعا کن؛ من اجابت می کنم. بدان که تمام دعاها به پیشگاه اجابت من می رسد؛ مگر دعای کسی که مال حرام می خورد .
شخصی به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شرفیاب شد و به آن حضرت عرض کرد که دوست دارم دعایم مستجاب شود؛ چه کنم؟ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او فرمودند: «طَهِّرْ مَأکَلَکَ وَ لَا تُدْخِلْ بَطْنَکَ الْحَرَامَ» لقمه‌ات را پاک کن [تا مبادا به حرامی آلوده باشد] و مراقب باش هیچ نوع حرامی را مصرف نکنی.
۲- سنگدلی و قساوت قلب
سنگدلی و قساوت قلب، یکی دیگر از آثار شومی است که بر اثر مال و لقمه حرام، وجود انسان را فرا می گیرد و او را در ورطه شقاوت و بدبختی گرفتار می کند. روایتی وجود دارد که اگر آن را در کنار این روایت قرار دهیم نتیجه ای حاصل می شود که آن را حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در کربلا و در تحلیل جنایات کوفیان بیان فرمودند. آن روایت این است که امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ» خداوند متعال دعایی را که از قلبی سخت و بی رحم برخاسته باشد اجابت نمی کند .
از این دو روایت این معنا استنباط می شود که حرام خواری و قساوت قلب ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند که اگر کسی حرام بخورد، قلبش سخت شده و در برابر حق، نرمش نخواهد داشت و این همان سخنی است که امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به سپاه کوفه فرمودند. آن حضرت وقتی دید که کلام حقش، در دل سخت تر از سنگ کوفیان اثر نمی کند علت این سخت دلی و عدم کرنش در برابر حق را لقمه های حرامی برشمرد که شکم های کوفیان از آن پر شده بود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُمْ» شکمهایتان از حرام پر شده و بر قلبهایتان مُهر خورده است. حداقلش این است؛ غذای آن چند روزی را که اینها در کربلا مستقر بودند عمر سعد به آنها می داد. او با کیسه های زر اموی یا تصرف حرام در بیت المال مسلمین غذا تهیه می کرد و در شکم اینها می ریخت لذا شکم همه از حرام پر بود و چون اینگونه بود هر وقت ولیّ خدا و امام عصرشان اراده می کرد که با اینها سخن بگوید سر و صدا می کردند و هلهله سر می دانند و حاضر نمی شدند تا به کلام نورانی آن حضرت گوش فرا دهند تا جایی که امام علیه السلام خطاب به آنها فرمود: «وَیلَکُم مَا عَلَیکُم أن تَنصِتُوا إلَیَّ فَتَسمَعُوا قَولِی»چرا ساکت نمی شوید تا حرفم را بشنوید؟ اینجا بود که خود حضرت علت را بیان کرد و فرمود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ» شکمهایتان از حرام پر شده .
۳- مشمول لعنت فرشتگان
از دیگر آثار مال و لقمه حرام این است که فرشتگان الهی خورنده این مال را لعنت می کنند و از خدای منان محروم شدن از حلال های بی شمارش رابرای او طلب می نمایند .
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَهُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْأَرْضِ» هرگاه لقمه ای حرام در شکم بنده ای از بندگان خدا قرار گیرد تمام فرشتگان زمین و آسمان او را لعنت می کنند.
یعنی دوری شخص حرامخوار از رحمت الهی را از خداوند منان درخواست می کنند. شاید علتش این باشد که دست به دعا بر می دارند و به خداوند متعال عرضه می دارند که خدایا این شخصی که غرق در نعمت های حلال توست اما دست به حرام دراز کرده را از آن حلال های بی شمارت محروم کن!
۴- ساخت بنای عبادت روی ماسه های روان
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «اَلْعِبَادَهُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْلِ» عبادت کسی که حرام خواری می کند مانند ساختمانی است که بر روی شنزاری روان بنا شده باشد.
بی شک چنین ساختمانی آن چنان سست و لرزان است که با اندک حرکتی فرو ریخته و چیزی از آن باقی نمی ماند و اگر هم چیزی از آن بماند یقیناً فایده ای برای صاحبش نخواهد داشت. با توجه به این روایت شریف و آیه ای از قرآن کریم که خداوند متعال می فرماید « مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فی نارِ جَهَنَّمَ» کسى که بنیاد[امورش] را بر لب پرتگاهى سست و فرو ریختنى نهاده! آن بنا با بناکنندهاش در جهنم سقوط مىکند. به دست می آید که در فرهنگ قرآن کریم چنین کسی که هم عابد است و هم حرام خوار؛ عبادتش سودی به حال او نخواهدکرد و بزودی خودش به همراه ساختمان عبادتش به قعر جهنم سقوط خواهند کرد.
۵- عبادت هایی که برای آن عذاب می نویسند
غفلت از طهارت مال و گرفتار شدن به لقمه حرام باعث می شود که کارهای خیر را از ما نپذیرند و حتی به عوض آنها ، گناه در نامه اعمال ما ثبت شود.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «مَنِ اکْتَسَبَ مَالاً حَرَاماً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَهً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ کَتَبَ اللَّهُ بِعَدَدِ أَجْزَاءِ ذَلِکَ أَوْزَاراً وَ مَا بَقِیَ مِنْهُ بَعْدَ مَوْتِهِ کَانَ زَادَهُ إِلَى النَّارِ» کسی که کسبش حرام است خداوند هیچ کار خیرى را از او نمىپذیرد، چه آن کار صدقه باشد چه آزاد کردن بنده؛ حج باشد یا عمره و خداوند متعال به عوض پاداش این کارها، گناه براى او ثبت مىکند و آنچه پس از مرگش باقى مىماند توشه دوزخ او خواهد بود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر کسی با مالی که از راه حرام بدست آورده است عازم حج شود هنگامی که لبیک می گوید جواب رد به او می دهند که لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ و این نشان از مردودی عمل اوست اما اگر مال او از راه حلال کسب شده باشد پاسخ مثبت به او داده می شود که لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ و این نشان از قبولی عمل ( قبولی و مردودی عمل مبحثی جدا از صحت و بطلان عمل است. صحت و بطلان بر اساس رساله عملیه است اما قبول و رد بر اساس صفاتی است که نوعا به میزان تقوای عامل برمی گردد. گاهی این دو با هم جمع هم می شود یعنی هم باطل است و هم مردود گاهی صحیح است اما از مقبولیت چندانی برخوردار نیست مانند کسی که روزه صحیحی می گیرد اما در طول روز مرتب دروغ می گوید و غیبت می کند.) او خواهد بود.
۶- محرومیت از دوستی امام علی
امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمودند: «لَیْسَ بِوَلِیٍّ لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً» کسی که به حرام، مال مومنی را بخورد هرگز دوستدار من نیست.
۷- ورود حرام خوار به بهشت ممنوع
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّهَ أَنْ یَدْخُلَهَا جَسَدٌ غُذِّیَ بِحَرَامٍ» همانا خداوند ورود بدنی را که از حرام تغذیه کرده به بهشت ممنوع کرده است.
۸- حرام خوار محروم از دیدار و کوثر و شفاعت
آلودگی به لقمه حرام انسان را در روز قیامت از مصاحبت پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله و سلم و شفاعت خاندان با کرامتش دور می سازد و در آن لحظات حساسی که جز کرامت اهل بیت علیهم السلام فریاد رسمان نخواهد بود، لقمه حرام ما را از این نعمت بی بهره می کند.
امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمودند: «وَ لَا یَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ أَکَلَ مَالاً حَرَاماً لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا یَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَهُ » به خدا سوگند، به خدا سوگند، به خدا سوگند کسی که ذره ای مال حرام بخورد در قیامت از رسول خدا صلی الله علیه و آله دور می افتد و از حوض کوثر نمی نوشد و مشمول شفاعت آن حضرت نمی گردد.
انواع مال حرام
می‌توان مهم‌ترین حرام‌هایی است که از طریق کسب قابل تحصیل است را به این شرح ارائه نمود:
۱٫ تصرف نامشروع در مال خدا و پیامبر و ائمه علیهم السلام مانند خمس و صدقاتی است که به امر آن بزرگواران جمع می‌شود و زیر نظر آنان مصرف می‌شود است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: این کار سرنوشتی جز جهنم هنگام ملاقات الهی برای فرد در پی نخواهد داشت.
۲٫ تصرف نابه‌حق کارمندان حکومت در اموال دولت اسلامی؛ که مورد نهی پیامبر اکرم‌صلی الله علیه و آله است.
۳٫ خوردن مال یتیم؛ که یکی از هفت گناه بزرگ است.
۴٫ تصرف در مال دیگران با سوء استفاده از گریزگاه‌های قانونی و ظواهر حقوقی؛ که گرچه به ظاهر مالک آن مال است اما در واقع پارهای از آتش جهنم است و قضاوت حاکم اسلامی نیز مجوزی برای این جرم نیست
۵٫ غصب زمین و ملک دیگران به زور: که حرام است و رسول اکرم فرمودند: هر کس یک وجب زمین ناحق غصب کند خداوند آن را تا هفت زمین در قیامت بر گردنش می‌آویزد.
۶٫ رباخواری؛ که قرآن کریم ربا را در حکم جنگ با خداوند متعال انگاشته و امام باقر علیه السلام آن را مصادیق مال حرام معرفی فرمودند.
۷٫ رشوه؛ درآمد از راه رشوه؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: خدا لعنت کند هم رشوه دهنده و هم رشوه گیرنده.
در روایتی دیگر می فرمایند: شما را برحذر می دارم از رشوه دادن و رشوه گرفتن چرا که رشوه کفر محض است و اگر کسی این کار را انجام دهد به وی بهشت را نمی شنود.
ایشان فرمودند: هم رشوه دهنده و هم رشوه گیرنده در آتش هستند. پولی که رشوه دهنده می دهد حرام است و باعث تزلزل کانون گرم خانواده رشوه گیرنده می شود. برای رشوه دهنده هم چون به واسطه ی این کار ممکن است چیزی مانند پست و مقام و … عایدش شود این درآمد حرام است. گاهی شغلی که به رشوه دهنده رسیده حق او نبوده و حق دیگری را ضایع کرده است و همه درآمد او در تمام سال‌هایی که از این کار نصیب او شده حرام است و در زندگیش اثر سوء می گذارد.
۸٫ قمار: که قرآن کریم آن را پلید و از عمل شیطان و سبب دشمنی بین انسان‌ها دانسته و امام صادق علیه السلام فرمودند خوردن مال قمار نوعی حرام خوردن است.
۹٫ اجرت نوشتن دعاها و تعویذات غیر توحیدی یا احیاناً مضر چون ایجاد تفرقه بین همسران و دعای محبت و … که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن را حرام دانستند.
۱۰٫ حبس دستمزد کارگران و کارمندان: که خدای متعال فرموده است خود شخصاً در قیامت با چنین ظالمانی برخورد می‌فرماید.
۱۱٫ گدایی؛ که مجاز نیست مگر برای کسی که در اثر تنگی معاش یا بدهی سنگین واقعاً نیازمند باشد .[و توان کسب هم نداشته باشد]
۱۲٫ دزدی که رسول اکرم او را لعنت فرموده و فرمودند ایمان در حال دزدی از او سلب می‌شود.
۱۳٫ میراث‌خواری ناحق: این معنی که ورثه برخی به سهم خود راضی نشده و سهم دیگران را هم می‌خواهند [به بهانه‌هایی که همواره هم وجود داشته است] تصاحب کنند.
۱۴٫ گم شده: که تصرف در آن حلال نیست و باید [طبق ضوابط آن] اعلام شود و اگر صاحب آن پیدا نشد صدقه داده شود.
۱۵٫ هرگونه معامله از روی عدم رضایت؛ زیرا قرآن کریم فرمودند: مال مسلمان جز با رضایت او قابل تصرف نیست.
۱۶٫ درآمد حاصل از هر معامله ی حرام؛ مانند فروش بت‌ها، مهر زن نابکار و فروش اشیای عین نجس مانند سگ و خوک و شراب و وسایلی که مخصوص گناه باشند مانند آلات خاص قمار و لهو و هر چیزی که بدانیم در راه حرام صرف می‌شود مانند انگوری که می‌دانیم صرف شراب خواهد شد و نیز فروش مجسمه و اجرت گرفتن بر غنا و غش در معامله مانند مخلوط کردن آب و شیر.
پولی که رشوه دهنده می دهد حرام است و باعث تزلزل کانون گرم خانواده رشوه گیرنده می شود
۱۷٫ مبادله و معامله بر روی مالی که خریدار بداند دزدی و نامشروع است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: در این صورت این شخص هم که با مال خود آن مبادله را انجام می‌دهد حکم همان غاصب را خواهد داشت.
۱۸٫ درآمدهای حاصل از رفتارهای حرامی که معامله را حرام و باطل می‌کند مانند تناجش؛ به معنی قیمت‌گذاری روی کالای کسی بر اساس تبانی قبلی بدون قصد خرید آن تا قیمت کالا را بالا به برد و دیگران در آن قیمت گزاف رغبت کنند.
غش و تلبیس در معامله که فرد را از زمره ی مسلمانان بیرون می‌برد و کم‌فروشی که کم‌فروشان مورد تهدید خدای متعال و در معرض عذاب الهی هستند و گرانفروشی؛ زیرا هر کس در قیمت‌ها تصرفی کند که گرانی ایجاد کند، حق است بر خدا که او را در بدترین جای جهنم افکند.
۱۹٫ مشاغل و حرفه‌های حرام؛ یعنی تنجیم به معنی پیشگویی جزمی از حوادث جهان هستی مانند ارزانی و گرانی و کم حاصلی و پرحاصلی و زیادی باران و کمی آن، و غیر اینها و مجسمه‌سازی و هر نوع یاری ظالمان در کارهای ظالمانه‌شان [از جمله کارمندی در دستگاه حکومتی آنان] و خرید و فروش کتب ضلال که ضد عقاید مسلمانان است و سحر و شعبده و کهانت و اجرت گرفتن بر چیزی که واجب عینی یا کفایی است مانند غسل و کفن اموات و نیز بر تعلیم علومی که یاد گرفتن آنان بر هر مسلمان واجب است.
به امید انکه در کسب و کارهایمان بیش‌تر توجه کنیم تا خدایی نکرده مال حرامی را کسب نکنیم.
