سرکشى و تجاوز به حقوق دیگران‏

سرکشى، نفسى است یا غیرى؛ به این معنا که کسى اندازه خود را نداند و از حدّ بگذرد.

راه نجات خود و خانواده از عذاب آخرت

انسان بر اساس خوف از مقام رب، خود را از معاصی کنار نگه می‌دارد و بهشت جایگاه چنین انسان‌هایی است که از مقام رب خائف هستند و خود را از هوس‌ها و گرایش به هواها باز می‌دارند. مبنای نگهداشت خود و خانواده از لغزش‌ها همین است که دل به یاد خدا روشن شود، از عذاب خدا بیم برد و خود را از هوی و هوس نگه دارد.

مدعیان دروغین مهدویت را چگونه بشناسیم

شاید شناخت سره از ناسره در شرایطی که هر کس می‌تواند با شیوه‌ها و شگردهای خاص خود حقیقت را وارونه جلوه دهد، کمی سخت باشد، اما آگاهی از ترفندها و شگردهای مدعیان دروغین می‌تواند به ما در شناخت حقیقت کمک کند. در اینجا به برخی از این روش‌ها اشاره می‌شود.

سفر در آینه روایات

آنجا که خدا، انسان را دعوت می کند که «قل سیروا فی الارض…» و روایات و احادیث دینی به نکات و اشارات و زمینه ها و برکات و نشانه های سفر حقیقی چه در آفاق و چه در انفس اشعار می دارد.

سفر، یک سلوک است؛ سلوکی در آفرینش که می تواند و باید، علاوه بر آورده های مادی و برکات جسمانی و شادابی تن، به صفای روح، تنبه جان و درک و دریافتی از خلقت آسمان و زمین هم نایل آید.

سفر، وادی زیبا و مصفایی است که اگر در حقیقت و واقعیتش رخ دهد و چشمانی بیدار و اندیشه ای آماده، به ادراک آن برسد، براستی کلاس درسی است برای درک برهان خلقت و البته ایمان آوردن به خدایی که… همین نزدیکی است؛ لای آن شب و ها، پای آن کاج بلند، پشت آن نور که از روزنه شب می تابد، زیر آن آب زلال که تمام هستی، که خدا، که بشر، از پس صافی زیبای وجودش پیداست…

باید سفر کرد تا در پختگی فراز و فروز زمین و زمان، اندیشه خام انسان، جولان یابد و راهی دیار معرفت شود.

و نوروز وقت خوبی است برای این تجربه ایمانی و ربانی.

باشد که سفرهای ما نه فقط از این شهر به آن دیار، بلکه از تاریکی جهل به نور ایمان و از ظلمت گناه به روشنای غفران و رستگاری باشد.

تلاش دوستان ما در مدرسه علمیه خواهران امام المنتظر نجف آباد اصفهان و قلم رنجه سرکار خانم مریم یادگار صالحی، با تدوین موسوعه سفر در بیان پیامبر و اهل‌بیت طاهرش، یادگاری صالح در این مسیر است. باشد که قبول افتد!

بهار و آغاز سال جدید هجری شمسی فرصتی است تا غبار یک سال تلاش و کوشش خستگی‌ناپذیر را از روح و جانمان بزداییم و لختی با بستگان و دوستان آشنایان سپری کنیم، در اندیشه دینی سفر مورد تاکید فراوان قرار گرفته و برای عبرت‌آموزی توصیه شده است.

*انگیزه سفر

رسول اکرم(ص) فرمود: لَسَفَرَةٌ فی سبیلِ اللهِ خیرٌ مِن خَمیسنَ حجَّةً.

سفری در راه خدا از پنجاه حج بهتر است.

*نکته

 نیّت و انگیزه اهمیّت زیادی دارد حتّی بیش از خود عمل. همان‌طور که امام صادق(ع) می‌فرمایند: اَلاعمَالُ بِالنِیّاتِ. اعمال به نیّت بستگی دارند.

 داشتن انگیزه‌ی الهی جزء آداب سفر است.

* هم‌طراز بودن

ابن بصیر نقل می‌کند: به امام صادق(ع) عرض کردم: آیا جایز است انسان با فردی پولدار که نمی‌تواند مثل او خرج کند، به سفر رود؟ فرمودند: دوست ندارم مؤمن خود را ذلیل کند بلکه با هم‌طرازان خود بیرون رود.

*معرفت

امام علی‌(ع) فرمود: لَاتَصحَبَنَّ فی سَفَرِکَ مَن لایَرَی لَکَ مِنَ الفَضلِ عَلَیهِ کَمَا تَرَی لَهُ عَلَیکَ.

با کسی که برای تو فضیلت و ارزشی قائل نیست به قدری که تو برای او فضیلت و ارزش قائلی، سفر نکن.

*همه جا حضور

وقتی ما به یاد خداوند و روز قیامت باشیم مکان و زمان برایمان فرقی نمی‌کند و از هر فرصتی بهره می‌بریم تا به خداوند نزدیک شویم. نقل می‌کنند: انَّهُ لَم یَرتَحِل مِن مَنزِلٍ، اِلَّا وَ صَلّی عَلَیهِ رَکعَتَینِ وَ قَالَ: حَتَّی یَشهَدُ عَلیَّ بالصَّلَاةِ، پیامبر اکرم(ص) هر جا توقف می‌کردند، دو رکعت نماز می‌خواندند، می‌فرمودند: زمین به هر نماز برایم گواهی می‌دهد.

 *دعا قبل از سفر

پیامبر اکرم(ص) قبل از سفر این دعا را می‌خواندند: اللَّهمَّ بِکَ إنتَشَرتُ وَ اِلَیکَ تَوَجَّهتُ وَ بِکَ إعتَصَمتُ اَنتَ ثِقَتِی وَ رَجائی. اَللَّهُمَّ اکفِنِی مَا أهَمَّنی وَ مَا لَاأَهتَمُّ لَهُ وَ مَا أَنتَ أَعلَمُ بِهِ مِنّی. اَللَّهُمَّ زَوِّدنِی التَّقوَی وَ اغفِر لِی وَ وَجِّهنِی اِلَی الخَیرِ حَیثُمَا تَوَجَّهتُ.

خدایا! با عنایت تو به سفر می‌روم و به سوی تو توجّه دارم، به رحمت تو چنگ زدم، اطمینانم و امیدم به تو است. خدایا کارهای مهمّ مرا کفایت کن و به آن‌چه تو داناتری، حمایتم فرما. خدایا پرهیزگاری را توشه‌ام قرار ده، گناهانم را ببخش و به هر کجا توجّه کردم مرا به خوبی متوجّه ساز.

 *دلایل مهم

از آنجا که دین اسلام به همه‌ی جوانب زندگی توجّه کرده است، دلیل سفر را هم بیان نموده تا خارج از این محدوده عمل نکنیم. امام صادق(ع) فرمود: اَنَّ عَلَی العَاقِلِ اَن لَایکُونَ ظَاعِناً اِلَّا فِی ثَلَاثٍ: تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ اَو مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ اَو لَذََّةٍ فِی غَیرِ مُحَرَّمٍ.  عاقل نباید جز در یکی از این سه حال باشد: تهیّه‌ی توشه‌ی آخرت، تأمین معاش یا لذّت حلال.

 *توشه‌ی راه

رسول اکرم(ص) فرمود: مِنَ السُنَّةِ إذَا خَرَجَ القَومُ فِی سَفَرٍ، اَن یُخرِجُوا نَفَقَتَهُم.

از سنّت است زمانی که گروهی به سفر می‌روند، نفقه و خوراک خود را هم ببرند.

*نکته

اگر انسان برنامه‌ریزی داشته باشد با مشکل مواجه نمی‌شود. رمز موفّقیّت در کارها داشتن طرح و برنامه‌ی دقیق است.

*عدم مفسده

امام صادق(ع) فرمود: هر کس سوره‌ی «عبس» را بر روی کاغذ سفیدی بنویسد و همراه خود به سفر ببرد در آن راه به غیر از نیکی نبیند و از مفاسد آن راه محفوظ بماند.

*خوش رفتار

در مورد آداب زیارت از امام صادق سوال نمودند، ایشان فرمودند: حُسنُ الصَّحَابَةِ لِمَن یَصحَبُکَ.

با هم‌سفرانت خوش رفتاری کن.

 *محفوظ ماندن

در روایت است که هنگام خروج از خانه برای سفر بگوییم: اَللَّهُمَّ احفَظنِی وَ احفَظ مَا مَعِیَ وَ سَلِّمنِی وَ سَلِّم مَا مَعِیَ وَ بَلِّغنِی وَ بَلِّغ مَا مَعِیَ بِبَلاغِکَ الحَسَنِ الجَمِیلِ.

خدایا من و همراهان مرا حفظ کن، به سلامت بدار و به نیکو‌ترین وجه به مقصد برسان.

*نکته

 سعی کنیم فقط برای خودمان دعا نکنیم.

 در روایت است دعایی که ما در حقّ مؤمنین می‌کنیم در حقّ خودمان نیز مستجاب می‌شود. این دعا نیز به صورت جمع است.

*رفق و مدارا

رسول اکرم(ص) فرمود: هرگاه دو نفر با هم همسفر شوند آن کس که بیش از دیگری رفق و مدارا نسبت به همسفر خود داشته باشد، نزد خداوند محبوب‌تر و پاداشش عظیم‌تر است.

*نکته

 در دین اسلام توصیه‌ی زیادی به خوش خلقی شده است. حتّی خداوند این توصیه را به پیامبر اکرم(ص) نیز داده‌اند. در سوره‌ی مبارکه‌ی آل‌عمران آیه‌ی ۱۵۹ می‌فرماید: وَ «لَو کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ…»

اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرّق می‌شدند…

*ادای دین

از جمله آداب سفر این است که قبل از حرکت، حقوق مردم را ادا کنیم چون ممکن است هیچ برگشتی نباشد.

ادای حقوقی که از دیگران به گردن ما است سبب آرامش خاطر ما می‌شود چون حقی که به آسانی بخشیده نمی‌شود، حقّ‌الناس است.

*عهد

امام رضا(ع) فرمود: هر امامی را عهدی است در گردن دوستان و شیعیان خود به درستی که از تمام وفای به عهد ایشان زیارت قبور ایشان است. پس هر که ایشان را از روی رغبت و از راه تصدیق به آنچه گفته‌اند، زیارت نماید، همه‌ی ایشان شفیعان او خواهند بود در روز قیامت.

*نکته

 عهد و پیمانی که در این روایت شریف آمده به آیات قرآن مربوط می‌شود. پیامبر اکرم(ص) از ما مزد رسالت نخواستند بلکه فقط دوستی اهل بیت(ع) را مطالبه کردند که آن هم به نفع خودمان است و سودی برای ایشان ندارد. قُل لَاأَسئَلُکُم عَلیهِ اَجراً اِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربی  بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم نمی‌خواهم جز دوستی نزدیکانم (اهل بیتم).

*حقوق مؤمن بر همدیگر

پیامبر اسلام(ص) فرمود: از حقوق برادر و خواهر مسلمان هنگام سفر این است که اطرافیان را خبر دهند و آنان نیز وقت برگشت او از سفر، از وی دیدن کنند و او را زیارت نمایند.

*نکته

 ایجاد وحدت و یکپارچگی بین مؤمنین باعث نفوذ ناپذیری دشمنان می‌شود. در دین اسلام تأکید فراوانی بر صله‌ی رحم و مذمّت قطع آن شده است. این حدیث نیز تأکیدی است بر داشتن ارتباط صمیمانه با هم نوعان.

 *سالم و آمرزیده

امام صادق(ع) فرمود: مَایَقرَأُ أَحَدٌ «اِنّا اَنزَلنَاه» حِینَ رَکِبُ دَابَّتَهُ إلَّا نَزَلَ مِنهَا سَالِماً مَغفُوراً لَهَا.

هیچ کس هنگام سوار شدن بر مرکب (ماشین)، «اِنَّا اَنزَلنَاه» نمی‌خواند مگر آنکه سالم و آمرزیده باز گردد.

*نکته

 باید توجّه داشته باشیم که خواندن سوره‌ی «قدر» و آمرزیده شدن گناهان مشروط به خواندن فقط الفاظ نیست! بلکه باید چه در سفر و چه در حضر، مفاهیم آیات را دریابیم و سرلوحه‌ی کارهای خود قرار دهیم تا زمینه‌ی آمرزش فراهم شود.

 *آسان شدن راه

امام موسی بن جعفر(ع) هنگام سفر این دعا را می‌خواندند: اَللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحسِن تَسیِیرَنَا وَ اَعظِم عافِیَتَنَا.

خدایا راه را بر ما آسان و نیکو گردان و عاقبت ما را بزرگ بدار.

*پناهندگی محبوب

پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که مسافر با ایمانی را یاری رساند خداوند گرفتاری‌اش را برطرف سازد و در دنیا و آخرت او را در پناه خود گیرد و از غم و اندوه گرانبار قیامت که همه را به هراس می‌افکند رهایی بخشد.

*نکته

 معادلات خداوند شگفت‌انگیز است. همان طور که در احادیث مختلف و این حدیث شریف می‌بینیم، یک یاری از طرف ما و هزار احسان از طرف خداوند است.

 خداوند توجّه ویژه‌ای به مؤمنان دارد و در این حدیث به خوبی پیداست، چرا که یاری کردن شخص مؤمن سبب پاداش از طرف خداوند شده است.

 *خادم بودن

رسول الله(ص) فرمود: سَیِّدُ القَومِ خَادِمُهُم فِی السَّفَرِ.

به فکر هم باشیم

امام صادق(ع) فرمود: حقّ هم‌سفر بر رفیقان آن است که چون بیمار شود سه روز برای او توقّف کنند.

*نکته

 ملازم‌بن‌حکیم می‌گوید: من و محمّدبن‌مصادف هم‌سفر شدیم. من بیمار شدم، او مرا رها می‌کرد و به مسجد می‌رفت. به او شکوه کردم و او این مطلب را به عرض امام صادق(ع) رسانید، امام برای او پیغام فرستاد که اگر نزد او (ملازم‌بن‌حکیم) بنشینی فضیلت آن بیش از نماز خواندن در مسجد است.

*۷۳ حاجت می‌دهد

رسول الله(ص) فرمود: مَن أَعَانَ مُؤمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللهُ عَنهُ ثَلَاثاً وَ سَبعِینَ کُربَةً وَ أَجَارَهُ مِنَ الغَمِّ وَ الهَمِّ فِی الدُّنیَا [وَالآخِرَةِ] وَ نَفَّسَ عَنهُ کَربَةُ العَظِیمَ.

کسی که مسافری را مساعدت و یاری کند خداوند متعال ۷۳ حاجت او را در دنیا (و آخرت) برآورده کرده و گرفتاری بزرگ را از او دور می‌کند.

*شعر خوانی

خاتم‌الانبیاء(ص) فرمود: زَادُ المُسَافِرِ الحُدَاءُ وَ الشِّعرُ مَا کَانَ مِنهُ لَیسَ فِیهِ خَناً.

از جمله توشه‌های مسافر شعر خواندن است که در آن باطل و حرامی نباشد.

*نکته

 باز هم به خوبی پیداست که اسلام با شادی مخالف نیست، بلکه آنچه ما را از یاد خدا و معاد باز می‌دارد، مذموم است. شعر خواندن ناشی از لطافت طبع است و شادی به وجود می‌آورد.

*رفع ترس

امام صادق(ع) فرمود: اگر به سفری می‌روی که ترس از آنجا داری این آیه را بخوان: رَبِّ أدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدقٍ وَ أخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدقٍ وَاجْعَلْنِی مِنْ لَدُنْکَ سُلطَاناً نَصِیراً.

و نیز «آیة‌الکرسی» را تلاوت کن.

*نکته

* در این آیه‌ی شریف ما از خداوند تقاضا می‌کنیم هیچ برنامه‌ای را آغاز نکنیم و به پایان نرسانیم مگر با راستی. زیرا نداشتن صداقت باعث شکست و بدبختی هر کاری می‌شود. پس از خداوند یاور می‌طلبیم زیرا یکی از نیازهای فطری انسان، داشتن هم صحبت و یاور است.

 *وقت استراحت

در محجّه‌البیضاء ذکر شده: لایَنزِلُ حَتَََّی یَحمِی النَّهارُ فَهُوَ السُّنةُ، وَ یَکُونُ اَکثَرُ سِیرِهِ فِی اللَّیلِ.

پس از آنکه مقداری هوا گرم شد برای استراحت پیاده شدن سنّت است و بیشتر در شب سیر کنید.

 *همکاری

پیامبر اکرم(ص) در سفری به اصحاب خود فرمودند: گوسفندی را ذبح کنید. یکی گفت: من ذبحش می‌کنم، دومی گفت: من پوستش را می‌کنم، سومی گفت: من گوشت را ریز می‌کنم و چهارمی گفت: من آن را می‌پزم. رسول الله(ص) نیز فرمودند: من هم هیزم جمع می‌کنم. خداوند عزّوجلّ دوست ندارد که بنده‌اش با عدّه‌ای از دوستان و هم‌سفران باشد و گوشه‌ای بنشیند و کار نکند.

*رهبری گروه

پیامبر گرامی(ص) فرمود: إذَا کَانَ ثَلَاثَةٌ فِی سَفَرٍ فَلْیُومِّرُوا أَحَدَهُم.

وقتی سه نفر هم‌سفر شدید، یک نفر را رهبر قرار دهید.

*نکته

 از جوامع کوچک مثل خانواده تا جوامع بزرگ مثل کشورها همه نیازمند داشتن رهبر هستند زیرا نداشتن پیشوا و رهبر باعث چند دستگی، شکست و نزاع می‌شود.

 *بهتر از ذاکر

گفتیم که یکی از آداب سفر این است که با هم سفران کمال همکاری را داشته باشیم حتّی کارهای ضعفا را نیز طبق سنّت و سیره‌ی ائمّه به عهده بگیریم.

ذُکِرَ عِندَ النَّبِیّ(ص) رَجُلٌ، فَقیلَ لَهُ: خَیرٌ، قالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ خَرَجَ مَعَنَا حَاجّاً، فَإذَا نزَلنَا لَمْ یَزَلْ یُهَلِّلُ حَتَّی نَرْتَحِلَ، فَإذا ارْتَحَلنَا لَمْ یَزَلْ یَذکُرُ اللهَ حَتَّی نَنزِلَ، فَقَالَ النَّبِیُّ(ص) فَمَنْ کَانَ یَکفِیهِ عَلَفَ ناقَتِهِ وَ صُنعَ طَعامِهِ؟ قَالُوا: کُلُّنا، فَقَال کُلُّکُمْ خَیرٌ مِنهُ.

*نکته

 نزد پیامبر اکرم(ص) از مردی سخن گفته شد که او آدم خوبی است. گفتند: ای رسول خدا! در راه حج همراه ما بود، از زمانی که می‌ایستادیم تا زمانی حرکت کردیم «لا اِله الّا الله» می‌گفت و زمانی که حرکت می‌کردیم تا زمانی که می‌ایستادیم ذکر خدا می‌گفت. پیامبر(ص) فرمودند: چه کسی شترش را علوفه‌ می‌داد و برای خودش غذا آماده می‌کرد؟ گفتند: همه‌ی ما. حضرت فرمودند: همه‌ی شما از او بهترید.

*منابع

۱- مفاتیح الجنان

۲-کنزالفوائد

۳-کنزالعمال

۴-اصول کافی

۵-بحارالانوار

۶-میزان الحکمه

۷-دعوات رواندی

منبع:پایگاه فکری خبری حوزه

کاسب باید از چه کارهایی دوری کند؟

در دین اسلام تجارت و کسب و کار بر پایه معنویت و فضیلت بوده و به تاجر تاکید شده است که از روی عدل و انصاف رفتار کند، زیرا هدف از تجارت فراهم ساختن وسائل رفاه عمومی در جامعه بشری است.

وظایف والدین در تربیت مذهبی کودک چیست؟

سرویس دین و اندیشه مباحث،وظایف والدین بسیار است. به عبارت دیگر بدهکاری والدین به فرزندان زیاد است و ذکر همه آنها موجب اطاله کلام می شود. آنچه به اختصار قابل یادآوری است عبارت است از:

۱- پذیرش کودک : بسیاری از والدین نسبت به جنس کودک حساسیت نشان می دهند . فی المثل علاقه مندند که پسر داشته باشند و بعضی هم روی دختر بودن فرزند تأکید دارند.
از حقوق کودکان این است که بدون توجه به جنس او ، وی را بپذیرند و از او استقبال کنند . امام سجاد (ع ) به هنگامی که صاحب فرزندی می شد، پیش از آن که از دیگر خصایص طفل بپرسد از خلقتش می پرسید که آیا کودک سالم است یا نه؟ و آنگاه می فرمود: سپاس خداوندی راست که از من نسلی گرفتار و ناقص نیافرید.
برای رفع حساسیت در برابر جنس ، پیامبر راجع به دخترش می فرمود : “دختر چون گلی خوشبوست که آن را می بویم و روزیِ او با خداست”. یا دست دخترش را می بوسید و می فرمود: “دختر هدیه خداست”.
۲- تسمیه کودک: نامگذاری کودک بهتراست قبل از تولد انجام گیرد . از زمان حاملگی دو نام برای جنین باید انتخاب شود که اگر دختر بود یکی از نام ها و اگر پسر بود نام دیگر به وی داده شود.
انتخاب نام خوب ، برای کودک اهمیت بسیار دارد مخصوصاً از آن باب که اگر او درآینده شخصیتی شود ، نام در ایجاد غرور یا حقارت او مؤثر است. بهتر است نامی انتخاب شود که او با آن احساس سرافرازی و وابستگی به پاکان و قدرتمندان کند و توصیه شده است که نام کودک از نام خاندان پیامبر باشد.

۳- انجام مراسم مذهبی : پس از تولد می بایست در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند واین امر قبل از بریدن ناف برای کودک مستحب است و در روایات اسلامی این امر را پناهی در برابر لغزش های شیطانی ذکر کرده اند. به طور خلاصه باید گفت که این عمل در ایجاد روح دینی در کودک مؤثر است.
از دیگر مسائل مربوط به این زمینه کام گرفتن به تربت سید الشهداء ، غسل مولودیه دادن، ختنه کردن ، عقیقه دادن و تصدق هموزن موی سر او از طلا و نقره دادن است.
۴- احترام به کودک: قبلا ً گفتیم طفل امانت خدا و هدیه اوست . به خدا وابسته است . همچون عروسک و اسباب بازی نیست که درباره اش تحقیر روا شود. او چون وابسته به خدای بزرگ است بزرگ و صاحب کرامت است ، باید به گریه و فریادش توجه کرد و باید با او به احترام رفتار نمود.
هنگامی که سخن می گوید به سخنش باید گوش فرا داد . در کار و تنهاییش نباید زیاد دخالت کرد . حکومت و تسلط او را بر اسباب بازی هایش نباید بر هم زد. او باید حس کند که شخص بزرگی است و نزد دیگران احترام دارد واو را می پذیرند.
۵- محبت به کودک: محبت نیروی لازم برای ادامه حیات طفل است و روح کودک از طریق آن آسایش و آرامش پیدا می کند. کودکانی که در کودکی محبت نبینند در بزرگی افرادی خشن و ناهموار و عقده ای خواهند بود. این محبت نباید بستگی به موقعیت نسبی او داشته باشد فی المثل نباید مربوط به زیبایی کودک ، رشد او، رنگ مو و چشم او باشد بلکه به کودک فقط از آن باب که وابسته به والدین است باید محبت کرد.
ضمناً نباید فراموش کنیم که کار محبت ما به افراط نکشد زیرا آن خود موجب نابسامانی های دیگری خواهد شد.
۶- تغذیه کودک : هیچ غذایی برای کودک بهتر از شیر مادر نیست . روی این اصل توصیه شده است که اگر مادر برای شیر دادن کودک حق الزحمه می خواهد ، بپردازید. مادر به هنگام شیر دادن تنها سلول های تن او را تغذیه نمی کند بلکه مهر و عاطفه خود را نثار او می نماید.
در صورتی که مادر قادر به انجام وظیفه خود نباشد باید برای کودک دایه گرفت. درباره خصایص دایه توصیه شده است که دایه احمق ، از نظر چشم بیمار ، یهودی ، نصرانی ، مجوسی ، زنازاده ، بداخلاق و ناصبی نباشد. بلکه دارای ایمان به خدا و اسلام و چهره ای نیکو و رشدی مناسب باشد.
از حدود یک سالگی باید از آنچه که خود می خوریم به کودک بدهیم . از حدود ۱۵ ماهگی درخوردن غذا آزادش بگذاریم . غذا باید طیّب و پاک باشد و این با عمل و رفتار کودک رابطه مستقیم خواهد داشت : کلوا مِن الطیبات و اعملوا صالِحاً ( قران کریم)
۷- پوشاندن کودک : لباس فراخ باشد تا محدودیتی برای رشد او ایجاد نکند . جامه ی کودک سفید و دیگر لباس هایش بهتر است رنگین باشد . به پسر جامه ابریشمی نپوشند و تنش را به نرمی ولطافت عادت ندهند و برعکس لباس ها چندان خشن نباشد که جسمش را بیازارد.

منبع:مهارتکده اندیشه و خلاقیت

دنیا در نگاه امام هادی علیه السلام چگونه است؟

به گزارش مباحث،امام علی النقی علیه السلام، هادی امت، امامی از جنس عشق که معارف را بر قلب تشنه نیازمندان جاری کرد و روح عشاق را با زمزمه زیارت جامعه کبیره سیراب نمود و قبه حائریه را مرز رسیدن به خدا نامید  و فرمود که دعا در زیر قبه امام حسین علیه السلام زودتر به اجابت می رسد. امام هادی سوز هدایت مردم  را در دل داشت و  پاکیزگی ،زیبنده و شایسته قامت استوارش بود.

در اهمیت زیارت جدش فرمود :براى خداوند بقعه هایى است که دوست دارد در آنها به درگاه او دعا شود و دعاى دعاکننده را به اجابت رساند ، و حائر حسین (ع ) یکى از آنهاست .(تحف العقول ، ص ۵۱۰)

آن حضرت از چابلوسی، تمجید و افراط در ستایش بیزار بود و به کسى که در ستایش از ایشان افراط کرده بود، فرمودند : از این کار خوددارى کن که تملق بسیار، بدگمانى به بار مى آورد ، و اگر برادر مؤمنت مورد اعتماد تو واقع شد ، از تملق او دست بردار و حسن نیت نشان ده .(مسند الامام الهادى ، ص ۳۰۲)

شهرت مردم د ر دنیا و آخرت

ایشان در بیان جایگاه آخرت و نسبت عمل به مال فرمودند:

 النّاسُ فِى الدُّنْیا بِالاْ مْوالِ وَ فِى الاَّْخِرَةِ بِالاْ عْمالِ. بحارالا نوار: ج ۱۷٫

 فرمود: مردم در دنیا به وسیله ثروت و تجمّلات شهرت مى یابند ولى در آخرت به وسیله اعمال محاسبه و پاداش داده خواهند شد.

بازار دنیا

امام هادی علیه السلام دنیا را چون بازاری می دانستند که مردم برای خرید و فروش به آنجا وارد می شوند و برخی از آنها سود می برند وبرخی زیان می بینند:

 الدُّنْیا سُوقٌ رَبِحَ فیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ. اءعیان الشّیعة : ج ۲، ص ۳۹،

دنیا همانند بازارى است که عدّه اى در آن براى آخرت سود مى برند و عدّه اى دیگر ضرر و خسارت متحمّل مى شوند.

آن حضرت  همچنین در باره  تذکر بندگان به آخرت و توجه آنان به لحظه جان دادن ، فرموده اند:

اُذکُرْمَصْرَعَکَ بَیْنَ یَدَىْ اءهْلِکَ لا طَبیبٌ یَمْنَعُکَ، وَ لا حَبیبٌ یَنْفَعُکَ. بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۳۶۹، ح ۴٫

بیاد آور و فراموش نکن آن حالت و موقعى را که در میان جمع اعضاء خانواده و آشنایان قرار مى گیرى و لحظات آخر عمرت سپرى مى شود و هیچ پزشکى و دوستى و ثروتى نمى تواند تو را از آن حالت نجات دهد.

پناهگاه امن ولایت

امام  هادی علیه السلام ولایت را  از مهمترین پناهگاهای شیعیان بر  شمرده و در این باره فرموده اند:

إ نَّ لِشیعَتِنا بِوِلایَتِنا لَعِصْمَةٌ، لَوْ سَلَکُوا بِها فى لُجَّةِ الْبِحارِ الْغامِرَةِ. بحارالا نوار: ج ۵۰، ص ۲۱۵، ح ۱، س ۱۸

همانا ولایت ما اهل بیت براى شیعیان و دوستانمان پناهگاه امنى مى باشد که چنانچه در همه امور به آن تمسّک جویند، بر تمام مشکلات (مادّى و معنوى ) فایق آیند.

آثار عقوق والدین

جایگاه والدین در اندیشه دینی و ادبیات معرفتی جایگاهی بس وسیع و بلند دارد و در قرآن و منابع دینی به آن بسیار سفارش شده و مورد تاکید قرار گرفته است و امام هادی علیه السلام نیز در این باره فرموده اند:

العُقوقُ یُعقِبُ القِلَّةَ و یُؤدِّی إلَى الذِّلَّةِ ؛ بحار الأنوار ج‏۷۱، ص: ۸۵ عاقّ [والدین] ، نادارى در پى دارد و به خوارى مى کشاند.

 منبع:خبرگزاری حوزه

آیا در قرآن و روایات روشی برای مقابله با مکر شیطان وجود دارد؟

مناسب است که مومنین و مخصوصا کسانی که طالب سیر و سلوک الی الله می باشند روش های فرار و نجات خود از دست شیطان را بیاموزند و در مقام عمل از آنها استفاده نمایند

 مباحث-تحریریه /راه های نجات از دست شیطان مختلف می باشد که در ضمن  برخی از آیات و روایات به آنها اشاره خواهیم نمود.

شاید این سوال خیلی از انسان های روی کره زمین باشد که واقعا در دین اسلام روشی حقیقی و کار آمد برای مقابله با دسیسه های شیطان وجود دارد یا خیر؟ یا اینگونه بگوییم جهان امروزه ما از نظام توحیدی و تفکر خدایی به دور است لذا اسلام که آخرین دین و کامل ترین دین ها می باشد چه نوع راه کاری برای مقابله با تفکر شیطان ارائه می دهد؟ هنگامیکه به جامعه نگاهی می اندازیم نظاره گر آن هستیم که اکثر مردم جذب روزمرگی های خود شده اند و صبح که از خواب راحت و نرم بیدار می شود به دنبال درآمد و پول هستند تا اغلام مورد نیاز خانواده را تهیه نمایند و شب که به خانه می آیند از این نعمات الهی استفاده کنند  و قدرت بیابند و دو مرتبه به خواب نرم و راحت روی می آورند که خستگی از تنشان به در رود و دو مرتبه فردا صبحی روز از نو روزی از نو…

تا کنون این سوال برای شما پیش نیامده است که:آیا ظرف بروز هدف خلقت و بوجود آمدن انسان ها و این همه نعمات الهی که همه برای انسان خلق شده اند واقعا این است که صرفا برای پول زندگی کنیم؟تا به حال از خودمان پرسیده ایم که:آیا زندگی بدون امکانات ممکن است؟آیا زندگی بدون تفکر و اعتقاد و فرهنگ صحیح نیز ممکن است؟ و آیا تا به حال بر سر دوراهی خدا وشیطان گیر کرده ایم؟

براستی که می دانیم شیطان یکی از سر سخت ترین دشمنان انسان می باشد که حتی قسم خورده است که او را از مسیر الهی منحرف خواهم کردو با این عمل خود بسیار شاد  و خوشحال خواهد شد و ما انسان ها باید این را بدانیم که شیطان و لشگریان او برای رسیدن به اهداشان از هیچ کاری فروگذار نکرده اند و تمام سعی خود را  به جهت منحرف کردن انسان به کار خواهند بست.لذا مناسب است که مومنین و مخصوصا کسانی که طالب سیر و سلوک الی الله می باشند  روش های  فرار و نجات خود از دست شیطان را بیاموزند و در مقام عمل از آنها استفاده نمایند زیرا قران کریم به مومنان خطاب می کند:«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکى‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ.(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید از شیطان پیروی نکنیدهر کس پیرو شیطان شود (گمراهش مى‏‌سازد، زیرا) او به فحشا و منکر فرمان مى‏‌دهد و اگر فضل و رحمت الهى بر شما نبود، هرگز احدى از شما پاک نمى‏‌شد ولى خداوند هر که را بخواهد تزکیه مى‏‌کند، و خدا شنوا و داناست»

۱-اولین راه نجات از دست شیطان پناه بردن به خدای متعال است.همانگونه که در قران امده است: وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (۲)(پس هرکاه از وسوسه شیطان به تو رنجی رسد به خدا پناه ببر) لذا نتیجه خواهیم گرفت که در شبانه روز به مراتب متعدد باید به خدای متعال استعاذه نمود و به او پناه آورد تا از مکر شیطان به دور بمانیم.

۲- توکل به خدا  (إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ)(۳)(همانا او را(شیطان) بر کسانى که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل مى‏ کنند تسلطى نیست)

۳- در شب و روز به یاد خدا بودن ۴-در سحر ها استغفار کردن ۵- از ترس خدا گریه کردن.

درباره سه مورد أخیر حضرت رسول اکرم(ص) در ضمن حدیثی فرمودند: ثلاثه معصومون من ابلیس و جنوده: الذاکرون لله، و الباکون من خشیه الله، و المستغفرون بالاسحار.(۴) 

پیامبر اعظم (ص) فرمود: سه دسته از شیطان و لشکر او در امان هستند ۱- کسانی که به یاد خدا هستند ۲- کسانی که از ترس خدا گریه می کنند ۳- کسانی که در سحرها استغفار می کنند. 

۶-روزه گرفتن ۷-صدقه دادن ۸-دوست داشتن برای خدا ۹-مواظبت بر انجام عمل صالح ۹-طلب استغفار از گناهان خود

لذا در همین زمینه پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) فرموده اند: الا اخبرکم بشی ان انتم فعلتموه تباعد الشیطان عنکم کما تباعد المشرق من المغرب . قالوا : بلی. قال (ص) : الصوم یسود وجهه و الصدقة‌ تکسر ظهره و الحب فی الله و الموازرة علی العمل الصالح یقطعان دابره و الاستغفار یقطع وتینه.(۵) 

آیا به شما خبر دهم از چیزی که اگر آن را انجام دهید شیطان از شما دور می‌شود چنان دور بودن مشرق از مغرب؟ گفتند: آری. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمودند: روزه گرفتن روی شیطان را سیاه می‌کند و صدقه دادن پیشت او را می‌شکند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر انجام عمل صالح ریشه او را قطع می‌سازد و استغفار کردن رگ حیات او را قطع می‌کند.

حال که دانستی از همین حالا شروع کن بسم الله…

 

منابع:

۱-سوره نور آیه ۲۱

۲- سوره فصلت آیه۳۶

۳- سوره نحل آیه ۹۹

۴-مستدرک الوسایل،ج۲،ص ۳۵۱ به نقل از میزان الحکمه،ج ۷،ص ۲۴۹

۵-بحارالانوار ،‌ج ۶۹ ص ۳۸۰ و نیز ج ۹۳ ، ص ۲۷۶

منبع: پایگاه فکری و خبری حوزه

 

راههای پیش‌گیری و درمان دروغ

سرویس رصد دین و اندیشه مباحث

شخصی به رسول خدا(ص)عرض کرد به گناهانی آلوده هستم، چه ‌کنم؟ حضرت فرمودند: عهد کن دروغ نگویی. او ابتدا فکر کرد راه حل آسانی است، امّا چون دید دست به هرکاری(گناهی) که بخواهد بزند با دروغ همراه است، موفق شد با ترک دروغ همه گناهان را ترک کرده و خود را پاک کند.^۱

دروغ گناهی کلیدی است و توجه به آثار و پیامدهای آن ضروری است؛ زیرا که این رذیله، زمینه ساز بروز بسیاری از صفات و اعمال نامطلوب اخلاقی است. همچنان‌که پیش‌گیری و درمان آن نیز همان‌طور که در حدیث آمده، می‌تواند زمینه بروز رذایل اخلاقی بسیاری را از بین ببرد. در این نوشتار با تکیه بر آیات و روایات مربوط به موضوع، درصدد هستیم به روش‌های پیش‌گیری و درمان دروغ بپردازیم.

تعریف کذب

«قال المجلسی: الکذبُ، الإخبارُ عَن الشّیءِ بِخلافِ ما هم علیهِ، سَواءٌ طابقَ الإعتقاد أم لا، علی المشهور و قیل: الصِّدقُ مطابقةُ الإعتقاد أم لا و قیل: الصِّدقُ مطابقةُ الإعتقادِ و الکذبُ خلافُه و قیل: الصِّدقُ مطابقةُ الواقعِ و الإعتقاد معاً و الکذبُ خلافُه؛ علامه مجلسی می‌گوید: دروغ، بر اساس تعریف مشهور، عبارت است از «خبر دادن از چیزی به خلاف آن‌چه در واقع هست، خواه آن خبر با عقیده و ذهن مطابق باشد یا نباشد. طبق قولی، راست عبارت است از مطابقت خبر با اعتقاد و ذهن و دروغ ضد آن است و طبق قولی دیگر، راست مطابق بودن خبر با واقع و اعتقاد است و دروغ خلاف آن می‌باشد.»^۲

معنای لغوی و اصطلاحی کذب

کلمه کذب معادل عربی واژه «دروغ» در زبان فارسی است. ماده کذب به معنای دروغ در مقابل صدق می‌باشد. کذب را «نقیض‌ الصدق» می‌دانند.^۳

واژه کذب در اصطلاح برخی منابع لغوی، این گونه بیان شده است؛ «هُوَ الإخبارُ عَنِ الشَّیءِ بِخلافِ ما هُوَ فیهِ و الکِذبُ هُوَ الإنصرافُ عَنِ الحقِّ؛ کذب خبر دادن برخلاف واقعیت چیزی و بازگشتن از حقیقت است.»^۴
بعضی نیز در اصطلاح علمی گفته‌اند، صدق و کذب، از خواص خبر است، نه از خواص خبرلفظی؛^۵ یعنی رفتار و کردار از روحیات و وضعیت خبر می‌دهد که اگر این خبر راست باشد، کردارش به راستی موصوف می‌شود و اگر بر خلاف حقیقت باشد، کردار او دروغ خواهد بود.

از مطالعه در کتاب‌های لغت، تفسیر و اخلاق به این نتیجه می‌رسیم که میان معنای لغوی و اصطلاحی دروغ تفاوت اساسی وجود ندارد و فقط نحوه بیان آن‌ها اندکی فرق می‌کند.

پیش‌گیری و درمان دروغ

پیش‌‌گیری و درمان، دو راه مبارزه با امراض جسمی و روحی است. پیش‌گیری مانع ابتلا به بیماری می‌شود و درمان به افراد مبتلا بهبودی می‌بخشد.

با نگاه به منابع اسلامی در می‌یابیم که برخی از متون اسلامی برای جلوگیری از بروز دروغ، راهکارهای شناختی ارائه کرده‌اند.

به راهکارها در قالب روش‌های تربیتی اسلامی می‌پردازیم؛

الف) روش‌های پیش‌گیری از دروغ

۱٫ روش‌های شناختی

انسان وقتی می‌تواند دست به کاری بزند، که نسبت به آن شناخت داشته باشد. برای موفقیت در امور دینی و اخلاقی نیز شناخت، بسیار ضروری و لازم است؛ یعنی انسان باید بداند چه چیزی رذیله است یا چه چیزی فضیلت است. انسان وقتی نسبت به مسائل اخلاقی و راه‌های رسیدن به آن شناخت پیدا کرد، بهترین و کوتاه‌ترین راه ممکن را می‌تواند انتخاب کند؛ امّا روش‌های شناختی کدامند؟

- روش اعطای بینش

برای پیش‌گیری از هر نوع رذیله اخلاقی و حتی بیماری‌های جسمی، روش اعطای بینش بهترین و آسان‌ترین راه می‌باشد. چون هر انسان وقتی از خطر یا بدی چیزی آگاهی پیدا کند، دیگر سراغ آن نمی‌رود. انسان بالفطره این روحیه را از کودکی در نهاد خود دارد که اگر از عواقب بد کار یا چیزی خطرناک اطلاع داشته باشد، هیچ وقت به آن چیز دست نمی‌زند و یا سراغ آن کار نمی‌رود و اینکه مثلا بعضی از بچه‌ها دچار حادثه می‌شوند، به خاطر عدم آگاهی کافی نسبت به خطرات می‌باشد. در موارد اخلاقی هم همین گونه است؛ یعنی اگر انسان به اندازه کافی نسبت به خطرها و عواقب بد رذایل اخلاقی بینش داشته باشد، با وجدان سالم، بیدار و آگاه هیچ‌گاه سراغ آن‌ها نمی‌رود.

اعطای بینش در زمینه‌های مختلف، مهار دروغ را در پی دارد که در اینجا به بررسی آن‌ها می‌پردازیم؛

اعطای بینش در مورد حقیقت دروغ: دروغ فی نفسه از کبایر و فواحش است^۶ و روایات، دروغ را کلید تمامی بدی‌ها معرفی کرده‌اند^۷ و آن را انحراف زبان از سیر الهی می‌دانند. حال چگونه انسان با این همه مسؤلیت و فرصت کم، خود را از جاده حقیقت و راستی خارج کند که سرانجامی جز رسوایی در دنیا و عذاب در آخرت چیزی به دنبال ندارد! آگاهی افراد از حقیقت دروغ که منشأ تمامی گناهان است، خود سبب می‌شود که فرد از ارتکاب آن خودداری کند.

اعطای بینش در مورد احاطه الهی بر بندگان: احاطه الهی بر آدمیان نه قائم به عوامل مادی و نه محصور در تأمین شئون حیاتی آنان است، بلکه خداوند مالک حقیقی و واقعی انسان‌ها است. هر چه ایمان انسان به احاطه خداوند نسبت به بندگان بیشتر باشد، از گناه دورتر است. منظور از احاطه خداوند آن است که خداوند محیط بر فرد دروغ‌گو است و او از احاطه قدرت خداوند، خارج نمی‌شود.

امّا نمونه‌ای از آیاتی که خداوند را محیط بر انسان دروغ‌گو می‌داند؛ «بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا فی تَکْذِیبٍ‏ وَ اللَّهُ مِن وَرَائهِم مُحِیط؛ ولی کافران پیوسته در تکذیب حقند و خداوند به همه آن‌ها احاطه دارد.»^۸ در روایتی از امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «إتَّقُوا مَعَاصِیَ اللهِ فی‌الخَلَواتِ، فَإنَّ الشّاهِدَ هُوَ الحاکِمُ؛ از معصیت خدا در خلوتگاه‌ها بپرهیزید، چرا که همان خدایی که شاهد می‌باشد، حاکم و دادرس است.»^۹

در مقامی که کنی قصد گناه        گر کند کودکی از دور نگاه
شرم داری، ز گنه  در   گذری        پرده عصمت خود را ندری
شرم بادت،  که خداوند جهان       که بود خالق اسرار و نهان
بر تو باشد نظرش بی‌گه وگاه        توکنی‌درنظرش قصد گناه^۱۰

-  روش زمینه‌سازی

بر طبق این روش باید شرایط را که تسهیل کننده حالات و رفتارهای نامطلوب هستند، از قبل تغییر داد؛ یکی از راه‌های پیش‌گیری از بروز دروغ‌گویی در کودکان آن است که از پدید آمدن هر آنچه که موجب می‌شود کودک از مسیر فطرت خدایی منحرف شده و به دروغ متوسل شود، جلوگیری کنیم.

احساس حقارت و ضعف ایمان و اعتقاد از جمله عوامل اصلی تمسک به دروغ محسوب می‌شوند. حال اگر والدین بتوانند کودک را آن‌گونه پرورش دهند که در پرتو قوّت ایمان به خداوند، خود را برخوردار از ارزش و کرامت ذاتی بداند، هرگز در وجود خود احساس حقارت نمی‌کند تا بخواهد برای پوشاندن آن، به دروغ متوسل شود. امیرالمؤمنان حضرت علی(ع) می فرماید: «مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسُه هانَت عَلَیهِ شَهَواتُه؛ هر که به کرامت نفس خود آگاه شود، شهوات وی در نظرش ناچیز می‌نماید.»^۱۱

-  روش عبرت‌پذیری

انسانی که می‌آموزد تا تحولات را با نگاه عبرت‌انگیز بنگرد و از آنچه برای دیگران اتفاق افتاده درس بگیرد، به نوعی از اشتباهات و لغزش‌های خود می‌کاهد. عبرت گرفتن از رسوایی دیگران بهترین درس برای پیش‌گیری از دروغ است.

۲٫ روش‌های رفتاری
روش‌های رفتاری که به منظور جلوگیری از دروغ می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، عبارت است از؛

-  روش یادآوری معاد

تنها ایمان به معاد کافی نیست؛ بلکه باید به یاد معاد هم بود تا نتایج مطلوبی را به دنبال بیاورد. قرآن کریم هوشیاری و تذکر را مخصوص صاحبان عقل دانسته، می‌فرماید: «إنّما یَتَذَکَّر اُولُوا الألبابِ؛ تنها صاحبان عقل، متذکر شده و اهل غفلت نیستند.»^۱۲

بر خلاف بعضی که خیال می‌کنند یاد مرگ و معاد، انسان را نسبت به دنیا و رشد مادی بی‌تفاوت می‌کند، به عکس، یاد قیامت و حساب، انسان را از لاابالی‌گری و هرج و مرج در می‌آورد. قرآن کریم می‌فرماید: «یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ هُمْ عَنِ الآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ؛ این‌ها به جز ظاهر دنیا و زرق و برق آن، به چیز دیگری توجه ندارند و از آخرت غافل هستند.»^۱۳

ارزش و آثار تربیتی یاد مرگ و معاد در حدیثی از امام صادق(ع) تبیین شده است. آن حضرت می‌فرماید: «ذِکرُ المَوتِ یُمِیتُ الشَّهواتِ و یَقلَعُ مَنابِتَ الغَفلة و یُقَوِّی القَلبَ بِمواعِدِ اللهِ وَ یُرَقِّی الطَّبعَ وَ یُکسِرُ اَعلامَ الهَوی وَ یُطفِی فَارَ الحِرصِ وَ یُحَقِّرُ الدُّنیا؛ یاد مرگ، شهوت‌ها را از بین می‌برد و ریشه‌های غفلت را یکسره ریشه کن می‌کند و دل انسان را با وعده‌های الهی محکم می‌کند و روحیه انسان را از قساوت به لطافت سوق می‌دهد و نشانه‌های هوس را می‌شکند و آتش حرص را خاموش و دنیا را در مقابل چشمان انسان کوچک می‌کند.»^۱۴

-  روش تغییر موقعیت

از آنجا که موقعیت‌های گوناگون اجتماعی تأثیرات خاص خود را بر افراد می‌گذارند، می‌توان با تغییر آن‌ها، اثر مطلوب را در فرد پی‌ریزی کرد. در این‌جا به کاربردهای این روش در پیش‌گیری از دروغ می‌پردازیم:
پرهیز از هم‌نشینی با دروغ‌گو: در کلمات قصار حضرت علی(ع) می‌خوانیم: «از دوستی با دروغ‌گو بپرهیز، که او هم‌چون سراب است؛ دور را در نظرت نزدیک و نزدیک را برای تو دور می‌سازد.»^۱۵ در این روایت و همانند آن به صراحت یکی از مهم‌ترین راه‌های پیش‌گیری از بروز دروغ، ترک همنشینی با بدان معرفی شده است.
هم‌نشینی و مراوده با انسان‌های راستگو: زندگی در محیط سالم و در جمع انسان‌های پاک چند ثمره مهم دارد؛ رشد معنوی، دوری از انزوا و مصون ماندن از دروغ‌گویی.

ب) شرایط درمان دروغ

علاج بیماری‌های اخلاقی همانند درمان جسمی، به شیوه‌های خاصی صورت می‌گیرد. روانشناسان معتقدند که برای درمان بیماری، باید افراد، آگاهی لازم را از بیماری خود پیدا کنند؛ چون این آگاهی تا حدود زیادی درمان را جلو می‌اندازد. از این‌رو شرایط درمان دروغ عبارتند از:

۱٫ آگاه شدن بیمار از وجود بیماری
۲٫ شناخت منشأ مرض و تشخیص راه علاج آن
۳٫ اراده و تصمیم بیمار برای درمان بیماری
۴٫ انجام دادن تمام برنامه‌های درمانی

روش‌های درمان دروغ

 

درمان، بعد از مرحله پیش‌گیری است؛ یعنی اگر فردی در مرحله پیش‌گیری موفق نشده و یا اصلاً برای پیش‌گیری اقدامی نکرده و آلوده به دروغ شده، الان چه باید بکند؟! در اینجا راهی برای جبران وجود دارد و آن درمان است که انسان می‌تواند با استفاده از روش‌های شناختی و رفتاری درمان دروغ از دیدگاه متون دینی، برای معالجه اقدام کند.

روش‌های شناختی

 

1. روش تفکر؛ در کتاب‌های مختلف اخلاق، اولین شیوه درمان را توجه و تفکر در آن صفت مذموم می‌دانند، که باید انسان برای فهم بهتر و بیشتر به متون دینی مراجعه کند و آیه‌ها و روایت‌های مربوط به آن صفت رذیله را پیدا کند و در تمام جوانب آن فکر کند که این خود، انگیزه‌ای برای ترک آن صفت بد می‌شود.
اگر انسان بخواهد برای همیشه این صفت را از خود دور کند، باید با توجه به پیامدهای دنیوی و اخروی دروغ، درمانی ریشه‌ای و به جا انجام دهد. فردی که طالب و خواهان رسیدن به ارزش‌های والا باشد، با اندکی تفکر به پیامدهای آن، دروغ‌گویی را کنار گذاشته و صداقت را مبنای کار خود قرار می‌دهد.

۲٫ روش محاسبه نفس؛ «محاسبه نفس؛ عبارت از ارزیابی اعمال در نیّت‌های پنهان است.»^۱۶ با توجه به ویژگی‌هایی که در تربیت اسلامی برای محاسبه نفس ذکر شده، این شیوه می‌تواند مداومت و محافظت بر عمل را میسّر کند. محاسبه یعنی در هر شبانه‌روز وقتی را معین نماییم، که در آن وقت به حساب نفس خود برسیم و طاعات و معاصی خود را موازنه کنیم. تفکر و توجه به این آیه شریفه که می فرماید: «در قیامت اعمال بندگان به دقت محاسبه می‌شود و ذره ذره اعمال و اندیشه‌ها و نگاه‌ها را مورد بازخواست قرار می‌دهند»^۱۷ سبب می‌شود که انسان بیشتر اهمیت محاسبه نفس را درک کند.

روش‌های رفتاری

 

روش‌های رفتاری که در درمان دروغ مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد، عبارت است از:

۱٫ روش تغییر موقعیت که تشکیل شده از تغییر دوست و همنشین و همچنین تغییر محیط است.
در باب تغییر دوست، امام علی(ع) می‌فرماید: «إیّاکَ و مُصادَقَةَ الکَذَّاب؛ از دوستی با دروغ‌گو بپرهیز.»^۱۸ یعنی فرد باید تغییر موقعیت بدهد و با افراد دروغ‌گو و بد همنشین نشود که اگر فرد پرهیز نکند و دوستی و همراهی را ادامه بدهد، فردای قیامت وقتی نتیجه دوستی‌اش را ببیند، می‌گوید: ای کاش با فلانی دوست نمی‌شدم. امّا اگر محیط آلوده است به طوری که فرد نمی‌تواند خودش را از آلودگی به دروغ حفظ کند، برای مدتی محیط گناه را ترک کند، همانند اصحاب کهف که برای حفظ ایمان و دین خودشان، از محیط اجتماعی به غار پناه بردند.

۲٫ روش زمینه سازی: در این روش به ایجاد زمینه‌ها و زیرساخت‌های مناسب رفتار مطلوب و جلوگیری از بروز رفتارهای نامطلوب اقدام می‌شود. برای درمان دروغ به صورت اساسی باید مبادی و ریشه‌های بروز آن را از بین برد. منشأ دروغ‌گویی ضعف درونی و خواری باطنی است. دروغ‌گویان در ضمیر خود اسیر یک نوع ذلت و ناامنی روحی هستند و بر اثر ترس، عجز، نگرانی، حقارت، حرص، طمع و دیگر عوامل، به این صفت رذیله مبتلا می‌شوند. روایتی از پیامبر(ص)ناظر بر همین است؛ «لا یکذبُ الکاذِبُ إلّا مِن مَهانَةِ نَفسِهِ؛ دروغ‌گو، زبان به دروغ نمی‌گشاید مگر به سبب خواری و ذلتی که در نفس خویش احساس می‌کند.»^۱۹

۳٫ روش فریضه سازی: فریضه «یعنی حکمی که انجام آن واجب است و به هیچ وجه تعطیل بردار نیست.»^۲۰ فریضه سازی در تربیت، تضمین کننده مداومت و محافظت عمل است.

«بزرگان یکی از راه‌های درمان دروغ و یا هر نوع گناه دیگر را در متون دینی و اخلاقی، توجه و اهمیت دادن به نمازهای پنجگانه می‌دانند.»^۲۱ قرآن کریم می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلَوةَ إنَّ الصَّلَوةَ تَنهَی عَن الفَحشَاءِ وَ المُنکَر؛ نماز را به جا آر، که همانا نماز است که اهل نماز را از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد.»^۲۲ امام صادق(ع) می‌فرماید: «کسی که دوست دارد ببیند آیا نمازش مقبول درگاه الهی شده است یا خیر؟ باید ببیند آیا نماز، او را از زشتی‌ها و منکرات باز داشته یا نه؟ به همان مقدار که بازداشته، نمازش پذیرفته است.»^۲۳ بنابراین، ملزم ساختن خود به اقامه نماز و توجه به آداب و اسرار آن، زمینه ساز ترک گناهانی همچون دروغ خواهد بود.

نتیجه

بنابراین، روش‌های پیش‌گیری از دروغ را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ روش‌های شناختی و روش‌های رفتاری. از روش‌های شناختی می‌توان به روش‌های اعطای بینش، روش زمینه‌سازی و از جمله روش‌های رفتاری، می‌توان به روش‌های یادآوری معاد و روش تغییر موقعیت اشاره کرد. همچنین روش‌های درمان دروغ نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند: روش‌های شناختی که می‌توان به روش تفکر و روش محاسبه‌نفس اشاره نمود و در روش‌های رفتاری می‌توان به روش تغییر موقعیت و انواع آن، روش زمینه‌سازی و روش فریضه‌سازی اشاره کرد.

عقیل مصطفوی

منابع

۱٫ میزان‌الحکمة، ترجمه حمیدرضا شیخی، ج۱۱، ص۵۱۲۷، ح۱۷۴۱۱
۲٫ بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۳۳؛ میزان‌الحکمة با ترجمه فارسی، ج۱۱، ص۵۱۲۰
۳٫ لسان‌العرب،ابن منظور، حرف کذب،ج۱،ص۷۰۴
۴٫ مجمع‌البحرین، ج۲، ص۱۵۷
۵٫ دروغ، رضا صدر، ص۱۷۷
۶٫ چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص۴۷۱
۷٫ میزان‌الحکمة، ج۱۱، ص۵۱۲۴
۸٫ سوره بروج، آیات۱۹و۲۰
۹٫ نهج البلاغه،حکمت۳۲۴
۱۰٫ گناه شناسی، ص۲۵۷
۱۱٫ نهج‌البلاغه،حکمت۴۴۱
۱۲٫ سوره زمر، آیه۹
۱۳٫ سوره روم، آیه۷
۱۴٫ بحارالانوار، ج۶، ص۱۳۳
۱۵٫نهج‌البلاغه،کلمات قصار، کلمه۳۷
۱۶٫ دروغ در منابع اسلامی، رضایی، ص۵۴
۱۷٫ سوره انبیاء، آیه۴۷
۱۸٫ نهج‌البلاغه، حکمت۳۷
۱۹٫ میزان الحکمة، ج۱۱، ص۵۱۲۸
۲۰٫ دروغ در منابع اسلامی، رضایی، ص۵۷
۲۱٫ گناهان کبیره،ج۱،بحث درمان دروغ
۲۲٫ سوره عنکبوت، آیه۴۵
۲۳٫ مجمع‌البیان،ذیل آیه۴۵سوره عنکبوت

منبع: پایگاه فکری و خبری حوزه

چه عواملی باعث سخت‌دلی می‌شود

اگر قساوت قلب برای کسی ملکه شود، این حال، منشأ بسیاری از گناهان دیگر خواهد بود. مرحوم نراقی، در کتاب معراج السعادة درباره قساوت قلب آورده است.