سبک زندگی اسلامی در مفاتیح الحیاة

سبک زندگی اسلامی 

وقتی ازدواج باعث گسترش روزی جوان می شود

 

امام صادق(ع) فرمود: جوانی از انصار نزد رسول خدا آمد و از نیازمندی خود نزد وی شکایت کرد. آن حضرت به وی فرمود: ازدواج کن. پس جوان در فرصت دیگر گفت: من ازدواج نکرده شرم دارم نزد پیامبر(ص) بروم. پس مردی از انصار به وی پیشنهاد ازدواج داد و گفت:دختری زیبا رو دارم؛ آن گاه وی را به ازدواج آن پسر درآورد و پس از این ازدواج خدا روزی جوان را گسترش داد و نزد پیامبر آمد و وی را از حال خود باخبر ساخت. رسول خدا(ص) فرمود: ای گروه جوانان! بر شما باد به همسر گزیدن.

قبلا گفته شد که امام باقر(ع) پس از ترغیب مردی به همسر گزینی و بیان برخی از آثار آن، به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: همسر برگزینید که مایه افزایش روزی شماست.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة  «نوشته: آیت الله العظمی جوادی آملی

 

با انجام این کار هفتاد و سه گرفتاری خود را برطرف کنید

 

پیامبر اکرم(ص) فرمود: هرکس در برآوردن حاجت مسافر مومنی به وی کمک کند خدا هفتاد و سه گرفتاری از او برطرف کند: یکی از آنها در دنیاست که غم و اندوه را از او می زداید و هفتاد و دو گرفتاری را هنگام گرفتاری بزرگ از او دور می کند. پرسیده شد: ای رسول! گرفتاری بزرگ چیست؟ فرمود: هنگامی که در سختی قیامت مردم به خود مشغول اند؛ حتی حضرت ابراهیم می گوید: خدایا! تو را به دوستی ام سوگند، مرا دچار آن گرفتاری بزرگ نکن.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة «نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی»

 

ثواب مردن هنگام نگهبانی و مرزداری

رسول خدا(ص) فرمود: کسی که هنگام نگهبانی و مرزداری از دنیا برود ثواب کارش برای وی جریان خواهد داشت و از نعمت های جاری برخوردار خواهد بود و از فرشته و آزمونگر(در قبر) در امان خواهد بود.

در حدیث دیگر از آن حضرت آمده است که هرکس بمیرد نامه عملش بسته می شود، مگر کس که هنگام مرزداری در راه خدا بمیرد که ثواب عمل او تا روز قیامت برای وی رشد داده می شود و از امتحان و سوال قبر نیز در امان است.

منبع: کتاب ماتیح الحیاة «نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه 468»

 

جالب است؛ از پاداش دلداری به غمدیده گان بدانید

 

رسول خدا(ص) فرمود: هرکس مصیبت دیده ای را دلداری دهد پاداشی همانند مصیبت دیده دارد، بی آنکه خدا از اجر صاحب عزا چیزی بکاهد.

ابراهیم از پروردگارش پرسید: ای پروردگار من!... پاداش آن که غمدیده ای را برای رضای تو به صبر وا دارد چیست؟ فرمود: وی را لباسی از ایمان می پوشانم که با او در بهشت ماوا گزیند و با آن از آتش در امان بماند.

رسول خدا فرمود: کسی که غمدیده ای را دلداری دهد در قیامت حله ای بر وی پوشانده می شود که مایه آراستگی اوست.

امیرمومنان(ع) فرمود: کسی که فرزند مرده ای را تسلیت دهد خدا او را در سایه عرشش جای دهد، در روزی که سایه ای جز آن سایه نیست.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه377»

 

از ثواب میانجیگری در کار خیر بدانید

 

شایسته است مسلمان در انجام کار خیر و برآوردن حاجت دیگران، وساطت کرده و مشکلات آنان را حل کنند. رسول خدا(ص) فرمود: بهترین مردم کسی است که به مردم سود برساند، آنان را به هم نزدیک کند و در امر خیر، آن ها را یاری کند.

در حدیثی دیگر فرمود: کسی که حاجتی را از برادر مومن خود برآورد مانند کسی است که در همه دوران زندگی خود به خدا خدمت کرده است.

امام صادق(ع) فرمود: کسی که اندوهی از مومنی بزداید خدا اندوهش را بزداید و هرکه عیب مومنی را بپوشاند و مادامی که در حال کمک کردن به دیگران است خدا به او کمک می کند.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة «نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه 500»

 

راز و آبروی دیگران تا چه اندازه پیش شما اهمیت دارد؟

 

حفظ آبرو و اسرار مسلمانان از مسائل مهم اجتماعی و از عوامل اثرگذار بر وحدت جامعه اسلامی است و در آیات و احادیث پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم علیهم السلام برآن فراوان تاکید شده است.

نهی از تجسس در امور دیگران در قرآن بر همین مطلب تاکید دارد. در وصیت رسول خدا(ص) به امیرالمومنین(ع) چنین آمده است: ای علی! هشت گروه اند که اگر به آنان اهانت شود، نباید جز خود کسی را سرزنش کنند... از جمله کسی که در موضوعی سری میان دو نفر بی اجازه آنان وارد شود.

همان حضرت(ص) در خطبه ای به اصحاب خود فرمود: از مسلمانان غیبت نکنید و در پی کشف عیوب و زشتی های آنان نباشید، چون هرکس در پی کشف عیوب برادرش باشد خدا عیوب او را آشکار می کند.

امام صادق(ع) به یکی از اصحابش فرمود: اسرار خود را به دوستت هم نگو مگر اسراری که اگر دشمنت نیز آن ها را بداند برایت زیانبار نباشد، چون دوست آدمی ممکن است به دشمن بدل شود.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة «نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه 488»

 

چهار چیزی که مقدار کم آنها هم بسیار زیاد است

 

رسول خدا(ص) می فرماید: خدا سه چیز را دوست دارد: کم گویی، کم خوابی و کم خوری و نیز می فرماید: یکی از بدترین چیزهایی که امتم هراس دارم پرخوابی است.

امیرالمومنین(ع) می فرماید: اهل دنیا کسی است که خوابش بسیار باشد؛ همچنین می فرماید: پرخوری و پرخوابی جان را فاسد می کنند و زیانبارند.

امام صادق(ع) می فرماید: پرخوابی دین و دنیا را از بین می برد.

امام باقر(ع) می فرماید: چهار چیز است که مقدار کم آنها هم بسیار زیاد است؛ آتش، خواب، بیماری و دشمنی. مقدار کم هر یک از این چهار چیز را ناچیز نشمارید بلکه مقدار کم آن ها نیز بسیارزیاد است و می تواند منشا پیامد زیاد باشد.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه194»

 

آیا می توان از شراب کشمش در دارو بهره برد؟

 

رسول خدا(ص) فرمود: از درمان با ناپاک بپرهیزید و نیز می فرماید: خدای متعالی درد و درمان را فرو فرستاد و برای هر دردی درمانی قرار داد، پس خود را درمان کنید؛ ولی با حرام درمان نکیند.

امام صادق(ع) می فرماید: در هیچ حرامی شفا نیست و نیز در پاسخ کسی که پرسید: آیا می توان از شراب کشمش در دارو بهره برد؟ فرمود: برای کسی سزاوار (جایز) نیست که از حرام شفا طلبد.

از حضرت صادق(ع) درباره دارویی که با شراب آغشته است پرسیده شد، آن حضرت فرمود: به خدا سوگند! دوست ندارم به آن نگاه کنم تا چه رسد به اینکه با آن مداوا کنم، چرا که آن همانند پیه و گوشت خوک است؛ ولی متاسفانه برخی از مردم خود را با آن مداوا می کنند.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله العظمی جوادی املی صفحه111»

 

کدام بازی ها حرام است؟

 

از امیرالمومنین(ع) نقل شده است: مهره بازی، تیله بازی، جویدن سقز، پوشیدن لباسی که آدمی را انگشت نما می کند و گشودن دکمه های لباس خصلت هایی از اخلاق قوم لوط است.

امام باقر(ع) می فرماید: انواع بازی های حرام جزو میسر شمرده می شود که در قرآن، کاری شیطانی شمرده شده است.

امام رضا(ع) می فرماید: خدا بندگانش را از همه قمارها(بازی های دارای برد و باخت) نهی و به اجتناب از آن ها امر فرمود و آنها را رجس و پلیدی نامید و فرمود: پلیدی هایی هستند که گرایش به آنها برخاسته از وسوسه های شیطان است، پس از آنها بپرهیزید.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه 205»

 

سه گروهی که نباید با آنان مشورت کرد

 

امام سجاد(ع) در رساله حقوق درباره وظایف مشاور می فرماید: حق مشورت خواه این است که اگر عقیده و نظر داری از او دریغ نداری و اگر درباره محور مشورت چیزی نمی دانی او را به دانایی راهنمایی کنی.

امیر مومنان علی(ع) در عهد نامه خود به مالک اشتر می فرماید: با سه گروه مشورت نکن: بخیلی که تو را از فضل و بخشش باز دارد و از فقر و نیاز می ترساند و ترسویی که گام های تو را از اقدام سست می کند و حریصی که به ناروا حرص و آز را در نگاه تو آراید.

رسول خدا(ص) فرمود: مشورت کننده ای نیست که به رشد(راه راست و مطلوب) هدایت نشود.

امیرمومنان علی(ع) نیز در احادیثی فرمود: هیچ پشتیبان و تکیه گاهی همچون مشورت نیست، مشورت سرچشمه هدایت است، مشورت، اندیشه های صحیح دیگران را برایت به ارمغان می آورد و تو را هدایت می کند.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله العظمی جوادی آملی صفحه 484»

 

با تاثیر برخی از موادهای غذایی در رشد عقل بیشتر آشنا شوید

 

در اینجا به برخی مواد غذایی و اموری دیگر که در رشد و تقویت عقل موثرند اشاره می شود:

رسول اکرم(ص) فرمود: از خورشت کدو فراوان استفاده کنید، زیرا موجب رشد مغز و افزایش عقل می شود.

امیرمومنان(ع) فرمود: حجامت مایه صحت بدن و قوت عقل است.

امام صادق(ع) فرمود: هرکس در آغاز روز خود را خوشبو کند خِرَدش تا شب با وی خواهد بود.

به فرموده امام رضا(ع): سرکه ذهن را تیز و عقل را افزون می کند و نیز فرمودند: «به» بخورید، که موجب فزونی عقل است.

نکته: اجمالاً تاثیر این اعمال و خوراکی ها بر افزایش فهم آدمی جای انکار نیست؛ ولی این نکته قابل توجه است که برای سلامتی ذهن و تقویت حافظه و رشد فهم عوامل زیادی تاثیر دارند که تغذیه مناسب یکی از آنهاست چنان که در ممکن است موانع فراوانی در کار باشد که از تاثیرگذاری خوراکی ها و عوامل پیش گفته جلوگیری کنند، بنابراین آنچه در اینگونه احادیث مطرح می شود حکمی کلی و عمومی نیست تا همگان را در هر موقعیت و وضعیتی در برگیرد و هر نوع بیماری جسمی یا روحی آنان را شامل شود، بلکه تاثیر این خوراک ها و اعمال به شرایط و موانع مربوط، بستگی دارد.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة «نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 133»

 

شما کدام شیوه را برای خوابیدن انتخاب کرده اید؟

 

رسول خدا(ص) می فرماید: ای علی! خوابیدن چهار گونه است: خواب پیامبران برپشت، خواب مومنان بر پهلوی راست، خواب کافران و منافقان بر پهلوی چپ و خواب شیطان ها بر رویشان است.

امیر المومنین(ع) می فرماید: خوابیدن چهار قسم است: پیامبران بر پشت دراز کشیده می خوابند، درحالی که چشمهایشان برای دریافت وحی پروردگار نمی خوابد. مومن رو به قبله بر پهلوی راست می خوابد و ابلیس و برادرانش و دیوانگان و آسیب دیدگان عقلی بر روی شکم می خوابند.

امام صادق(ع) می فرماید: هرگاه رسول خدا می خواست بخوابد مسواک می زد و به رختخواب می رفت و بر پهلوی راستش می خوابید و دست راستش را زیر گونه راستش می نهاد.

امام رضا(ع) می فرماید: قدرت و سلطنت خواب، در مغز است و آن مایه پایداری و نیرومندی جسم است، پس هرگاه خواستی بخوابی ابتدا برسمت راست سپس بر سمت چپ بخواب و همچنین هنگام برخاستن از سمت راست برخیز.

امام صادق(ع) می فرماید: پیران با شکم پر از غذا بخوابند که خواب خوشی خواهند داشت.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 192»

 

12 نکته ای که سر سفره باید رعایت کرد

 

رهنمود های امام مجتبی(ع) درباره سفره: امام مجتبی(ع) می فرماید: درباره سفره دوازده نکته است که هر مسلمانی باید آن ها را بداند: چهار نکته فرض (لازم)، چهار نکته مستحب و چهار نکته از ادب است؛ اما لازم: شناخت خدا، خشنودی از خدا، بسم الله گفتن (یاد خدا) و الحمدلله گفتن(سپاس داشتن)؛ اما سنت: دست شستن پیش از غذا، نشستن بر سمت چپ بدن، با سه انگشت خوردن و لیسیدن انگشتان(اگر با دست بخورد) و اما ادب: از نزد خود خوردن، لقمه کوچک برداشتن، خوب جویدن و کم نگریستن به چهره دیگران.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 147

 

قانون در سیره پیامبر و امامان چگونه اجرا می شد؟

 

در سیره عملی رسول خدا آمده است که زنی از قبیله ای سرشناس(بنی مخزوم) مرتکب گناهی شد و آن حضرت دستور اجرای حد داد. اسامة بن زید نزد پیامبر آمد و درخواست بخشش کرد. پیامبر(ص) فرمود: به خدا سوگند اگر دخترم دزدی کند، دست او را قطع می کنم و در اجرای حدود و قانون الهی هیچ فرقی میان مردم نمی گذارم. آن حضرت در ادامه سیاست های نادرست و قانون گریزی امت های پیشین را نکوهید و چنین فرمود: بدبختی های امت های پیشین در این بود که اگر فرد بلند پایه ای از آنان دزدی می کرد او را می بخشودند و اگر فرد ضعیف و گمنامی دزدی می کرد حکم خدا را درباره او جاری می ساختند.

در سیره امیر المومنین(نیز) آمده است که وقتی آن حضرت با درخواست مردم حکومت را پذیرفت در خطبه ای بر قانون گرایی خویش تاکید کرد و فرمود: بدانید اگر من درخواست شما را بپذیرم با شما آنگونه رفتار می کنم که خود می دانم و به گفته گوینده و ملامت سرزنش کننده ای گوش نمی سپارم.

آن حضرت وقتی که با ضربت ابن ملجم ملعون در بستر افتاد فرزندان خویش را فرا خواند و حدود الهی و عمل به قانون در رفتار با قاتلش را به آنان گوشزد کرد و فرمود: ای پسران عبدالمطلب! شما را نبینم که خون مسلمانان را فراوان بریزید و بگویید که امیر مومنان کشته شد. بدانید که در برابر خون من جز کشنده من نباید کسی کشته شود. بنگرید! اگر من از این ضربت او به شهادت رسیدم او را از تنهایی یک ضربت بزنید و دست و پا و دیگر اندام های او را نبرید.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 476»

 

آیا از پاداش نیکی به خانواده اطلاع دارید؟

 

رسول خدا(ص) به امیرالمومنین علی(ع) فرمود: خدمت به خانواده، کفاره گناهان بزرگ، موجب فرونشاندن خشم الهی، مهریه حوریان بهشتی و موجب فزونی حسنات و درجات است. ای علی! به خانواده خدمت نمی کند مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت را خواسته است.

از رسول خدا(ص) روایت شده که نزدیکترین شما به جایگاه من در قیامت، نیکوترین شما از جهت اخلاق و سودمندترین شما نسبت به خانواده خویش است.

نیکی به خانواده افزون بر پاداش اخروی در دنیا نیز آثار خوبی دارد. رسول خدا(ص) فرمود: هنگام ورود به خانه، سلام کن، خدا برکتت را افزون می کند.

امام سجاد درباره اهمیت نیکی به خانواده فرمود: پسندیده ترین شما نزد خدا بهره دهنده ترین شما بر خانواده است. امام صادق نیز فرمود: هر کس نسبت به خانواده اش نیکوکار باشد خدا بر عمرش می افزاید؛ امام کاظم فرمود: هرکس با برادران و خانواده اش نیکوکار باشد عمرش طولانی می شود.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 237»

 

از فضیلت چیدن ناخن ها و شارب بیشتر بدانید

رسول خدا(ص) می فرماید: ناخن گرفتن و بوی بد شما مانع نزول وحی بر من می شود؛ همچنین به مردان فرمود: ناخن هایتان را کوتاه کنید؛ ولی به زنان فرمود: بخشی از ناخن هایتان را نگه دارید که برای شما زینت بخش است.

به فرموده امیرمومنان(ع): کوتاه کردن شارب از پاکیزگی و سنت است و خوش بو کردن شارب گرامیداشت فرشتگان و سنت است و روغن مالیدن پوست را نرم می کند.

امام باقر(ع) می فرماید: ناخن ها را کوتاه کنید چرا که استراحتگاه شیطان است و فراموشی از آن ناشی می شود.

امام صادق(ع) می فرماید: پنهان ترین جای شیطان برای چیره شدن بر آدمیزاد زیر ناخن هاست؛ همچنین می فرماید: چیدن ناخن ها در روز جمعه از جذام، دیوانگی، پیسی و کوری نگه می دارد و اگر به چیدن نیاز ندارد اطراف آن را بتراش؛ نیز می فرماید: هرکس در روز جمعه ناخن هایش را بگیرد و سبیلش را کوتاه کند سپس بگوید: «بسم الله و بالله و علی سنة محمد و آل محمد»، در برابر هر یک پاداش آزاد کردن انسانی از فرزندان اسماعیل به او عطا می شود.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 120»

 

برخی درآمدهای حرام را بشناسید

 

رسول خدا(ص) می فرماید: هولناکترین رخدادی که پس از خودم درباره امتم از آن می هراسم درآمدهای حرام و رباخواری است؛ همچنین می فرماید: بدترین کسب، رباخواری است؛ نیز می فرماید: پلیدترین کسب نامشروع، رشوه خواری حاکم است.

امیر مومنان(ع) می فرماید: درآمدهایی که از راه مردار فروشی، سگ فروشی، روسپیگری، رشوه گیری در داوری و غیبتگویی به دست می آیند، حرام است.

امام صادق(ع) می فرماید: زن آوازه خوان و کسی که از درآمد آن بهره ببرد ملعون اند.

رسول خدا می فرماید: روزی را به نیکی طلب کنید و تاخیر روزی شما را به کسب آن از راه حرام وا ندارد، زیرا آنچه نزد خداست با نافرمانی به دست نمی آید.

نکته: در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که اگر در جایی شغل منحصر به فردی(مانند طبابت) باشد که گذران زندگی مردم به آن وابسته باشد و انجام دادن این کار بر صاحب شغل واجب باشد، آیا مزد گرفتن برای صاحب شغل حرام است؟

در پاسخ باید گفت وجود کفایی یا عینی برخی از امور جامعه که برقراری نظام آن وابسته به آن هاست مستلزم رایگان بودن آن ها نیست و چون عمل مسلمان محترم است می تواند در قبال آن اجرت دریافت کند، پس اگر در مکانی طبیب منحصر به فرد بود به گونه ای که طبابت بر وی واجب عینی بود باز می تواند اجرت دریافت کند.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة«نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 591 و 592»

 

چرا احترام به سادات واجب است؟

 

نیکی به سادات که نوادگان پیامبر هستند احترام به آن حضرت شمرده می شود، چنان که آن گرامی فرمود: احترام به انسان از راه رعایت شئون فرزندان او حفظ می شود.

خدا در قرآن فرمود: بگو من بر ابلاغ رسالتم که شما را به چنین جایگاهی می رساند، هیچ مزدی جز دوستی با خویشانم از شما نمی خواهم.

به گفته ابن عباس، هنگامی که این آیه نازل شد از پیامبر(ص) پرسیدند: ای رسول خدا! آنان که خدا به مودتشان فرمان داده چه کسانی اند؟ فرمود: علی و فاطمه و فرزندان آن دو.

مصداق اصلی این آیه امامان معصوم علیهم السلام دارای احترام و تکریم هستند، از این رو در احکام فقه، صدقه واجب یعنی زکات از آن رو که در روایات از آن به «أوساخ أیدی الناس» تعبیر شده بر همه سادات حرام شده است، چنان که علامه حلی رحمت الله علیه فرمود: همه عالمان بر حرمت پرداخت زکات غیر بنی هاشم به بنی هاشم(سادات) اجماع دارند.

رسول خدا(ص) در روز غدیر خم فرمود: صدقه(زکات) نه برای من حلال است و نه برای خاندانم.

امام صادق(ع) نیز فرمود: صدقه برای بنی هاشم(سادات) حلال نیست، مگر در دو صورت:

1- تشنه باشند و به آبی برسند و از آن بنوشند.

2- صدقه برخی از بنی هاشم برای بعضی دیگر از آنان.

نکته: هرچند راز این تخصیص اوساخ روشن نیست، فی الجمله معلوم است که حفظ نظام اقتصادی سادات کرام از نفوذ اوساخ غیر آنان مطلوب است.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 271

 

فرمایشات امام صادق(ع) در خصوص مدیریت در کار

 

امام صادق(ع) می فرماید: مسلمان را جز سه چیز اصلاح نکند: دین شناسی، شکیبایی در گرفتاری ها و مدیریت نیکو در زندگی؛ نیز می فرماید: کارهای مهم و بزرگ خودت را انجام بده و کارهای کوچک را به دیگران بسپار؛ نیز می فرماید: باید تلاش تو برای معاش بیشتر از ضایع کنندگان وقت و کمتر از تلاش آزمندی باشد که به دنیایش دلخوش و مطمئن است، پس تلاش خود را در مسیر شخص با انصاف و عفیف قرار ده تا برتر از افراد سست و ناتوان باشی و آنچه که شایسته مومن است به دست آوری در عین حال به لطف خدا امیدوار باش زیرا کسانی که مالی به آن داده شود ولی سپاس نگزارند در حقیقت مالی ندارند.

منبع: کتاب آیت الله مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 91

 

فضیلت سحرخیزی در کلام رسول خدا و ائمه اطهار

 

رسول خدا(ص) می فرماید: سحرخیزی مبارک است و همه نعمت ها به ویژه روزی را می افزاید؛ همچنین آن حضرت می فرماید: صبحگاهان در پی نیازمندی هایتان بروید، چرا که آسان به دست می آیند.

امیرالمومنین(ع) می فرماید: صبح زود در پی روزی رفتن، روزی را افزون می کند؛ همچنین می فرماید: کسی که خواستار جاودانگی است- که جاودانگی وجود ندارد- باید سحرخیز باشد؛ نیز می فرماید: هیچ سحرخیزی در راه خدا برتر از سحرخیزی برای تامین معاش فرزندان و خانواده نیست.

امام صادق(ع) می فرماید: جدیت و تلاش کنید! هرگاه نماز صبح گزاردید و باز گشتید صبحگاهان در پی روزی روید و کسب حلال کنید، چرا که خدای عز و جل روزیتان دهد و یاریتان رساند؛ همچنین آن حضرت می فرماید: امام سجاد(ع) هنگام صبح در پی روزی می رفت. پرسیدند: ای فرزند رسول خدا کجا می روی؟ فرمود: برای پذیرش صدقه برای خانواده ام. پرسیدند: آیا برای خانواده ات صدقه می پذیری؟ فرمود هرکه کسب حلال کند صدقه عایله خود را از خدا می پذیرد و به آنان می رساند.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه90

 

فرمایشات خواندنی رسول خدا در خصوص سفر

رسول خدا(ص) می فرماید: بر مسلمان است که هرگاه قصد سفر کرد دوستانش را خبر کند و بر دوستان اوست که هرگاه از سفر بازگشت به دیدارش روند.

امام حسن عسکری(ع) به نقل از پدارن بزرگوارش می فرماید: هنگامی که جعفر بن ابیطالب از حبشه آمد رسول خدا(ص) به احترامش برخاست و دوازده گام از او استقبا و با وی معانقه کرد و میان چشمانش را بوسید و از خوشحالی دیدارش اشک شوق ریخت.

رسول خدا(ص) می فرماید: سفر پاره ای از عذاب است، پس هرگاه سفرتان پایان یافت زود نزد خانواده خود بازگردید.

هرگاه رسول خدا از سفری باز می گشت به دیدار امام حسن و امام حسین علیهم السلام می رفت و آنان را در آغوش می کشید.

منبع: کتاب مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 186

 

اهمیت توجه به خانواده در روز جمعه

 

از این رو رسول خدا(ص) فرمود: خانواده خود را روز جمعه از میوه یا گوشتی بهره مند سازید تا با آمدن جمعه شادمان شوند.

توجه به خانواده در روز جمعه

گرچه نیکی به خانواده، همواره مطلوب است، روز جمعه برای احسان به خانواده اهمیت ویژه ای دارد تا زمینه توجه به جایگاه روز جمعه و معنویت گرایی را از این طریق برای خانواده فراهم گردد، از این رو رسول خدا(ص) فرمود: خانواده خود را روز جمعه از میوه یا گوشتی بهره مند سازید تا با آمدن جمعه شادمان شوند.

منبع: مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 236

 

راه جلوگیری از بوی بد دهان از زبان پیامبر

 

رسول خدا(ص) در احادیثی می فرماید: مسواک بزنید و پاکیزه باشید؛ مسواک کردن بخشی از وضوست؛ اگر بر امتم سخت نبود امر می کردم که برای هر نمازی مسواک بزنند؛ آنقدر جبرئیل مسواک زدن را سفارس کرد که ترسیدم دندانم ساییده شود یا بریزد؛ هرگاه مسواک در دسترس نباشد انگشتان دست جایگزین آن اند؛ راه قرآن را پاکیزه کنید؛ پرسیدند ای رسول خدا ! راه قرآن چیست؟ فرمود: دندانهایتان. پرسیدند: باچه چیز؟ فرمود با مسواک؛ چرا با دندان های زرد و دهان بدبو وارد می شوید؟ چرا مسواک نمی زنید؟

امام باقر و امام صادق علیهم السلام می فرمایند: هر چیزی پاک کننده ای دارد و پاک کننده دهان مسواک است.

امام صادق(ع) می فرماید: دندان ها را پاکیزه نگه دارید.

بر پایه روایتی، کعبه از بوی بد نفس های مشرکان به خدا شکوه کرد. خدای متعال وی فرمود: قومی را جایگزین آنان می کنم که با چوب مسواک نظافت می کنند. پس از فرستادن پیامبرش محمد(ص)جبرئیل را بر او نازل کرد که مسواک و خلال کند.

منبع: مفاتیح الحیاة نوشته آیت الله جوادی آملی صفحه 117

 

رهنمود امام صادق (ع) درباره نوشیدن آب

آداب آشامیدن وتناول غذا دراسلام

 رهنمود امام صادق (ع) درباره نوشیدن آب

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: هر کس در آب آشامیدن این آداب را رعایت کند خداوند او را مستحق بهشت کند: وقتی که ظرف آب را نزدیک دهان آورد بسم‌الله بگوید، سپس بنوشد و پیش از سیراب شدن، ظرف را از دهانش دور کند و حمد خدا بگوید، سپس دوباره بنوشد و ظرف را از دهانش دور کند و حمد خدا بگوید سپس بنوشد و ظرف را دور کند و حمد خدا را بگوید.

دعای نوشیدن آب

امیر مومنان علی‌ علیه‌السلام می‌فرماید: هرگاه رسول خدا (ص) آب می‌آشامید، می‌فرمود: «الحمدالله الذی لم یجعله اجاجا بذوبنا و جعله عذابا فراتا بنعمة»؛ سپاس خدای را که آن را به سبب گناهانمان برایمان تلخ قرار نداد بلکه آن‌ را به سبب نعمتش شیرین و گوارا قرار داد.

آداب نوشیدن

1-ایستادن

حضرت علی (ع) می‌فرماید: ایستاده آب ننوشید، چرا که درد بی‌درمان آورد، مگر اینکه خدای عزوجل بهبودی بخشد.

امام صادق (ع) با تفکیک میان نوشیدن در شب و روز، در حقیقت سخن حضرت امیر (ع) را تفسیر کرده و می‌فرماید: ایستاده آب نوشیدن در روز غذا را گوارا می‌کند و در شب زردآب می‌آورد.4

2-با دست شسته

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: دستانتان را بشوئید آنگاه در آنها آب بنوشید چرا که هیچ ظرفی پاکیزه‌تر از دست نیست.

 پرسش از آب سرد در قیامت

حضرت رسول (ص) می‌فرماید: نخستین سؤالی که در قیامت از انسان درباره نعمت (مادی) می شود این است که به او می‌گویند؛ آیا بدن سالم به تو ندادیم و از آب سرد سیرابت نکردیم؟

امیر مؤمنان در تفسیر آیه «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» که در قیامت از نعمت سؤال می‌شود، می‌فرماید: «مقصود از نعمت، آب سرد در روزهای گرم است».

نکته: البته آب از مصادیق روشن نعمت مادی است و آنچه از امام صادق (ع) رسیده است که «نحن النعیم» یعنی ما نعمت مورد سؤال هستیم.

پرهیز از منع آب

رسول خدا (ص) می‌فرماید: مردم را از سه چیز نمی‌شود محروم کرد که یکی از آنها آب است 9 و نیز می‌فرماید:‌روز قیامت خدا به سه کس نظر لطف نکند و پاکشان نگرداند و برایشان کیفر دردناکی است؛ از جمله کسی که در مسیر راه عمومی، آبی دارد ولی آن را از رهگذران مضایقه می‌کند.

آلوده نکردن آب

برای مسلمان شایسته نیست آب را که مایه حیات انسان و هر موجود زنده‌ای است،‌ آلوده کند از پیامبر (ص) در این تعبیر‌های گوناگونی نقل شده است؛ گاهی از تخلی در کنار آب گوارا یا رودخانه آب گوارایی که از آن استفاده می‌شود11 و گاهی از تخلی کردن در کنار رودخانه جاری و بار دیگر از ادرار کردن در آب جاری و گاهی از انداختن آب دهان در جایی که از آب آن استفاده می‌شود، نهی کرده است همچنین می‌فرماید: از آلودن آبی که در جایی جمع شده باشد (مانند آب چاه و یا پشت سد و ...) بپرهیزید تا مورد لعن قرار نگیرید.

حضرت علی (ع) می‌فرماید: ‌آب ساکنانی دارد؛ با ادرار و غائط (مدفوع) آنها را نیازارید.

آثار نگاه کردن به آب

پیامبر اکرم و امام کاظم (ع) در ضمن حدیثی چنین فرمودند:‌ نگاه به آب جاری، چشم را روشنی می‌بخشد.

امام صادق (ع) می‌فرماید: نگاه کردن به آب، چهره را نورانی و شاداب می‌کند.

آداب غذاخوردن

امیر مؤمنان(ع) می‌فرماید: برای پیامبر(ص) غذایی آوردند، آن حضرت انگشت خود را در آن فرو برد و چون دید داغ است، فرمود: بگذارید سرد شود که برکتش بیشتر شود؛ خدا غذای داغ به ما نداده است.

امام حسین(ع) می‌فرماید: هرگاه رسول خدا(ص) غذایی می‌خورد، می‌گفت: «اللهم بارک لنا فیه و ارزقنا خیرا منه؛ خدایا! در آن برای ما برکت قرار ده و بهتر از آن را روزیمان فرما» و هرگاه شیری می‌نوشید، می‌فرمود: «اللهم بارک لنا فیه و ارزقنا فیه؛ خدایا! در آن برای ما برکت قرار ده و روزیمان را در آن قرار ده».

امام صادق(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) از هنگام بعثت تا پایان عمر خود هرگز در حال تکیه زدن غذا نخورد و پیوسته مانند برده غذا می‌خورد و مانند برده می‌نشست، ایشان این کار را برای تواضع و فروتنی در برابر خدا انجام می‌داد3، همچنین می‌فرماید: پیامبر اکرم(ص) برای خوردن و آشامیدن و برداشتن چیزی را با دست چپ نمی‌پسندید.

راوی گوید: رسول خدا(ص) برای خوردن، آشامیدن و وضو از دست راست خود استفاده می‌کرد.

پیامبر(ص) غذای داغ نمی‌خورد تا سرد شود و می‌فرمود: خدا به شما آتش نخورانده است. غذای داغ برکت ندارد پس آن را سرد کنید و آن حضرت هرگاه غذا می‌خورد بسم‌الله می‌گفت.

انس می‌گوید: هرگز رسول خدا(ص) از  غذایی بدگویی نکرد، اگر غذایی را می‌پسندید آن را می‌خورد و اگر غذایی را نمی‌پسندید، نمی‌خورد.

رسول خدا(ص) سیر، پیاز، تره‌فرنگی و عسل آغشته به شیره‌ای که از درخت، در شکم زنبور می‌ماند، نمی‌خورد زیرا بوی آن در دهان می‌ماند.

پیامبر اکرم(ص) ساده و محقّر بر سر غذا می‌نشست و هرگز آروغ نمی‌زد و دعوت آزاد و برده را می‌پذیرفت، هر چند بر غذایی که از پاچه و سیراب تهیه می‌شد! هدیه را می‌پذیرفت، هر چند جرعه‌ای از شیر باشد و آن را می‌خورد؛ ولی صدقه نمی‌خورد.

امام صادق(ع) می‌فرماید: غذای پیامبر(ص) نان جو بدون خورشت و روغن بود.

پیامبر(ص) هنگام آب نوشیدن در ظرف آب تنفس نمی‌کرد و هنگام تنفس ظرف را از دهانش دور می‌کرد.

راوی می‌گوید: هرگاه رسول خدا(ص) غذا می‌خورد به فرد رو به روی خود لقمه تعارف می‌کرد و هنگام نوشیدن، به کسی که در سمت راست او بود آب می‌داد.

منبع :مفاتیح الحیات نوشته علامه جوادی آملی

ارزش علم وعالم درقرآن وروایات

 ارزش علم و عالم

خدا درباره ارزش علم و عالم در قرآن می‌فرماید: بگو آیا کسانی که خدا و دین او را می‌شناسند با کسانی که خدا و دین او را نمی‌شناسند یکسانند؟ تنها خردمندان‌اند که حقایق را درمی‌یابند.

رسول گرامی (ص) نیز فرمود: برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهاردهم بر دیگر ستارگان است. در سخنی دیگر فرمود: از جبرئیل پرسیدم: آیا عالمان نزد خدا گرامی‌ترند یا شهیدان؟ گفت: یک عالم نزد خدا از هزار شهید گرامی‌تر است. زیرا پیروی عالمان از پیامبر(ص) است و پیروی شهیدان از عالمان.

یکی از عبادت‌های پرفضیلت تکریم عالمان است. در این بخش ذیل سه عنوان ارزش عالم، فضیلت طلب علم و تعلیم آن روایاتی عرضه می‌شود:

فضیلت نگاه به عالم و پاداش آن

پیامبر اکرم (ص) فرمود:‌ نگاه به چهره عالم عبادت است و نیز فرمود: نگاه به چهره عالم برای تو برتر از آزاد کردن هزار برده است.

فضیلت زیارت عالم و پاداش آن

حضرت رسول (ص) فرمود: هر کس دوست دارد به آزاد شدگان خدا از آتش بنگرد، به طالبان علم نگاه کند پس به آن که جانم در دست اوست، سوگند هیچ طالب علمی به خانه عالم (محل تحصیل) آمد و شد نمی‌کند،‌ مگر اینکه خدا برای هر قدمش یک سال عبادت می‌نویسد و برای هر قدم او شهری در بهشت بنا می‌کند و چون بر روی زمین راه می‌رود زمین برایش آمرزش می‌طلبد و شب و روز او در حالی سپری می‌شود که مورد مغفرت الهی قرار گرفته است و فرشتگان برای آنان شهادت می‌دهند که اینان آزاد شدگان خدا از آتش‌اند.

پاداش گرامی داشتن عالمان

رسول خدا (ع) فرمود: هر کس عالمی را گرامی بدارد مرا گرامی داشته است و هر کس مرا گرامی بدارد خدا را گرامی داشته و هر کس خدا را گرامی بدارد پایان کارش بهشت است.

از امام صادق (ع) روایت شده است که می‌فرماید: هرکس عالم دین‌شناس مسلمانی را گرامی بدارد در روز قیامت، خدا را در حالی ملاقات می‌کند که از وی راضی است.

ویژگی عالمان مورد احترام در قرآن

خشیت الهی: از میان بندگان خدا تنها عالمان‌اند که از خدا می‌هراسند و در برابر او خشوع می‌ورزند.

ابلاغ رسالت و نترسیدن: هم آنان که پیام‌های خدا را ابلاغ می‌کردند و از خدا می‌ترسیدند و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند و حسابرس بودن خدا را بس می‌دانند پس بایسته است که تنها از او پروا شود.

فروتنی و تسلیم در برابر قرآن: به آنان که علم داده شد باید بدانند که قرآن حق و از جانب خدای توست و به آن ایمان آورند و دل‌هایشان در برابر آن فروتن ونرم می‌شود.

گریه و مناجات: کسانی که پیش از آن به آن ها علم ارزانی شده است چون قرآن بر آنان خوانده شود به زمین می‌افتد و سجده می‌کنند و می‌گویند پروردگارمان منزه است. وعده پروردگارمان عملی خواهد شد. سجده می‌کنند و می‌گریند در حالی که بر خشوع آنها افزوده می‌شود.

رسول خدا (ص) با استناد به این آیه فرمود: آن که به علمی دست یافته که سبب گریه او نمی‌شود در حقیقت به علم غیر نافع رسیده است.

زمان شناسی و خود شناسی: امام صادق (ع) در معرفی عالمان مورد احترام می‌فرماید: صاحب فقه و خرد، دارای اندوه و حزن و بیداری در شب است. سر در جامعه بندگی نهاده و در تاریکی شب برپا می‌خیزد و در حالی به عمل می‌پردازد که خشیت الهی او را فرا گرفته و بیمناکانه خدا را می‌خواند و به شان خود توجه دارد ومردم زمان خود را می‌شناسد و از مطمئن‌ترین برادرانش وحشت دارد. خدا ارکان اینگونه عالم را استوار می‌کند و روز قیامت به او ایمنی می‌بخشد.

امیر مومنان (ع) همواره می‌فرمود: ای جوینده علم! عالم، سه نشانه دارد: علم و حلم و سکوت و برای متظاهر به علم سه نشانه: با برتر از خود به ناروا نزاع می‌کند و به فروتر از خود به چیرگی ستم می‌کند و حامی ستمگران است.

مفاتیح الحیات ص 350

حسن خلق ومعاشرت

 براساس روایات، خوشخویی نه تنها سبب نشاط زندگی فردی و اجتماعی و موجب آبادانی دیار و فزونی روزی و محبوبیت است، بلکه موجب نجات آدمی و آمرزش گناهان او و زمینه‌ساز قرب به پیامبر(ص) در روز قیامت و بهره‌مندی از شفاعت آن بزرگوار است.

حسن خلق در فرهنگ اسلام از رحمت الهی ریشه می‌گیرد که خدای مهربان با معرفی پیامبر اکرم(ص) به عنوان الگوی برتر حسن خلق در خطاب به رسول گرامی می‌فرماید: به سبب لطف و رحمت خدا بود که با آنان نرم‌خویی و مهربانی کردی و اگر درشت‌خوی و سخت دل بودی، قطعا از گرد تو پراکنده شده بودند.

حسن خلق، که از فضایل نفسانی است، با لبخند‌ها و خوشرویی‌های ظاهری و تصنعی که برای جلب منافع مادی است تفاوت دارد.

امام صادق(ع) خوشرویی، خوش‌گویی و خوش‌رفتاری را سه محدوده حسن خلق دانسته است از این رو در اینجا به روایاتی که ارزش، آثار و پاداش خوش‌خویی و نیز پیامد بدخویی را مطرح کرده‌اند اشاره می‌شود.

ارزش حسن خلق

رسول خدا(ص) فرمود: در ترازوی عمل آدمی در روز قیامت، چیزی برتر از حسن خلق نهاده نمی‌شود؛ نیز فرمود: در ترازوی عمل، چیزی سنگین‌تر از خلق نیکو نیست.

امام صادق(ع) فرمود: مؤمن، پس از واجبات، عملی محبوب‌تر از خوشرفتاری با مردم، بر خدا عرضه نکرده است.

آثار خوش‌خویی

از حضرت صادق(ع) روایت شده است که می‌فرمود: نیکی و خوش‌خویی سرزمین را آباد می‌کنند و بر عمر آدمی می‌افزایند؛ همچنین فرمود: خوشخویی بر روزی می‌افزاید؛ نیز فرمود: خوشخویی عامل جلب دوستی است.

پاداش خوشخویی

قرب الهی: امیرمؤمنان(ع) فرمود: هیچ چیزی همانند خوش اخلاقی موجب قرب الهی نمی‌شود.

از رسول خدا(ص) پرسیدند: بیشترین چیزی که موجب ورود به بهشت می‌شود، چیست؟ فرمود: تقوای الهی و خوش اخلاقی.

قرب به پیامبر(ص): حضرت رسول(ص) فرمود: نزدیک‌ترین شما به من و بهره‌مند‌ترین شما از شفاعت من در روز قیامت، راستگو‌ترین، امانت‌دار‌ترین، خوش اخلاق‌ترین و نزدیک‌ترین شما به مردم است.

پوشش گناهان: امام صادق(ع) فرمود: چهار چیز است که در هر کس باشد ایمانش کامل است هر چند از سر تا قدمش گناه باشد از قدرش نکاهد و آن راستگویی امانتداری، حیا و خوش اخلاقی است.

نکته: پیام حدیث این است که این صفات چهارگانه در هر کسی باشد سبب بازداشتن او از گناه و کامل شدن ایمانش می‌شود.

دستیابی به پاداش نماز و روزه: رسول خدا(ص) فرمود: انسان مؤمن با حسن خلق خویش به درجه روزه‌دار شب زنده‌دار می‌رسد.

دستیابی به پاداش جهاد: امام صادق(ع) فرمود: خدا در برابر حسن خلق بنده‌اش، به او پاداش مجاهدی را می‌دهد که در راه خدا پیوسته، شب و روز، جنگیده باشد.

آثار بدخویی

رسول خدا(ص) فرمود: بداخلاق، خود را به سختی می‌اندازد.

امیرمؤمنان(س) فرمود: خانواده فرد بداخلاق از او خسته و بیزار می‌شوند؛ همچنین فرمود: روزی فرد بد اخلاق تنگ می‌شود.

حضرت رسول (ص) فرمود: بداخلاقی عمل را تباه می‌کند، چنانکه سرکه عسل را تباه می‌کند.

به رسول خدا(ص) گفته شد: فلان زن، روزها روزه می‌گیرد و شب‌ها را به عبادت می‌پردازد؛ ولی بداخلاق است و همسایگانش را با زبان می‌آزارد. فرمود: در او خیری نیست و او اهل آتش است.

مفاتیح الحیات ص335

جوان

 اهمیت جایگاه جوانان

امام صادق (ع) به ابوجعفر أحول پس از بازگشت وی از بصره فرمود: استقبال مردم را از امر امامت و پذیرش آن، چگونه یافتی؟ گفت: به خدا سوگند آنان اندک‌ هستند. آنچه خواستند کردند ... امام فرمود: به جوانان بپرداز، زیرا آنان به سوی هر کار خیری شتابنده‌تر هستند!

مشورت با جوانان

امیرمؤمنان(ع) فرمود: هرگاه در امری که برایت پیش آمده نیازمند مشورت بودی ابتدا با جوانان مشورت کن، زیرا آنان تیزهوش‌ترند و سریع‌تر حدس می‌زنند. سپس آن را به اندیشه پیران و بزرگان واگذار تا فرجام آن را شناسایی و انتخاب نیکو کنند، زیرا تجربه آنان بیشتر است.

به کارگیری جوانان توانمند

مصعب بن عمیر جوانی نورسته و نزد پدر و مادرش در رفاه بود و او را گرامی می‌داشتند، همچنین والدینش او را بر دیگر فرزندان خود برتری می‌دادند. وی از مکّه خارج نشده بود، پس چون اسلام آورد پدر و مادرش به وی جفا کردند و با رسول خدا (ص) در شعب ابی‌طالب در محاصره بود چهره‌اش دگرگون شد و سختی بر او فشار آورد. در همین روزها اسعد بن زراره و ذکوان بن قیس برای عمره رجبیه به مکه آمدند و نزد پیامبر (ص) مسلمان شدند و از آن حضرت خواستند تا نماینده‌ای به مدینه بفرستد و اسلام را به آنان بیاموزد. پیامبر (ص) به مصعب -که قرآن را بسیار فرا گرفته بود- فرمان داد به همراه اسعد از مکه خارج شود [و به مدینه هجرت کند] او نیز رفت و جوانان زیادی را به اسلام هدایت کرد....

پیشگیری از تهاجم فرهنگی به جوانان

حضرت علی‌(ع) در نامه‌ای خطاب به فرزندش امام حسن (ع) فرمود: همانا قلب جوان همانند سرزمین خالی است، آنچه در آن بکارند می‌پذیرد و من پیش از آنکه دلت سخت شود به ادب تو مبادرت ورزیدم.

امام صادق (ع) فرمود: جوانان را پیش از آنکه گروه‌های منحرف بر شما در این کار سبقت گیرند با حدیث آشنا کنید.

نکته: 1. قلب جوانان همانند زمین خالی از کشت و آماده هرگونه بذرافشانی است. 2. همان‌گونه که زمین مرده را هر کس آباد کرد مالک می‌شود، زمینه خالی و آماده را هر کس با فکر و مکتب خود آباد کند مالک خواهد شد. 3. مسئولان هدایت دینی، باید پیش از دیگران دل‌های جوانان جامعه را با فرهنگ الهی احیا کنند.

جدال آموزی جوانان

امیرمؤمنان (ع) فرمود: به جوانان فرمان دهید تا فن مناظره بیاموزند.

نکته: آنچه خواسته اسلام است و در این حدیث هم به آن توصیه شده، مناظره صحیح با صناعت جدال احسن است که در جستجوی حق و صدق و پرهیز از باطل و کذب است.

اهمیت دادن به آراستگی جوانان

امام باقر (ع) فرمود: علی (ع) با غلامش قنبر به بازار رفت و از فروشنده دو پیراهن به ارزش پنج درهم خواست. فروشنده گفت: دو عدد پیراهن دارم، یکی به ارزش سه درهم و دیگری به ارزش دو درهم. حضرت علی (ع) فرمود:‌ هر دو را بیاور. سپس فرمود: ای قنبر! تو پیراهن سه درهمی را بگیر. قنبر گفت: ای امیر مؤمنان! شما از من به آن سزاوارتری، چون بر منبر می‌روی و با مردم سخن می‌گویی. امام فرمود: ای قنبر! تو جوان هستی و خواسته جوانی داری و من از خدایم حیا می‌کنم که خود را بر تو مقدم بدارم...

راهکاری برای تربیت جوانان

در سخنی منسوب به امیرمؤمنان (ع) چنین آمده است:‌ هرگاه جوانی را سرزنش می‌کنی راهی برای وی جهت برون‌رفت از خطایش وابگذار؛ تا به ستیزه‌جویی وادار نشود.

تنبیه جوان برای دانش

دو امام بزرگوار امام باقر و امام صادق (ع) فرمودند: اگر جوانی از جوانان شیعه را بیابم که به دین‌شناسی نمی‌پردازد، در تأدیب وی می‌کوشم.

مفاتیح الحیات ص392

همسایه

 اهمیت نیکی به همسایه

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: خدا را نسبت به همسایگان در نظر داشته باشید، زیرا رسول خدا (ص) درباره آنان سفارش فرمود و پیوسته درباره همسایه‌ها توصیه می‌کرد، تا آنجا که ما گمان بردیم او می‌خواهد آنان را وارث و سهیم قرار دهد.

رسول خدا (ص) فرمود:‌ ای علی! همسایه را گرامی بدار، گرچه کافر باشد.

مقام همسایه

امام باقر (ع) فرمود: در کتاب علی (ع) خواندم [رسول خدا (ص) بین مهاجرین و انصار و اهل مدینه بخشنامه کرد] که: همسایه مانند خود انسان است، از هرگونه زیان و گناه باید مصون باشد و حرمت همسایه بر همسایه مانند حرمت مادر است.

حقوق همسایه

از امام سجاد (ع) درباره حقوق همسایه روایت شده است که فرمود: همسایه را در غیاب، حفظ کن و در حضور گرامی بدار، در حال ستمدیدگی وی را یاری کن، عیبش را شایع نکن، هرگاه از وی بدی دیدی، آن را بپوشان، هرگاه دانستی خیرخواهی تو را می‌پذیرد در خفا به وی نصحیت کن، هنگام سختی‌ها تنهایش مگذار، از لغزشش درگذر و گناهش را ببخشای و کریمانه با وی رفتار کن.

حفظ اسرار همسایه

امام سجاد (ع) می‌فرماید: از جمله حقوق همسایه این است که در پی عیوب و زشتی‌های او نباشی و اگر از زشتی و بدی او آگاه شدی آن را بپوشانی.

محدوده همسایگی

رسول خدا (ص) فرمود:‌ چهل خانه از هر طرف (پیش و پشت و راست و چپ [بالا و پایین] همسایه است.

حضرت علی (ع) فرمود: حریم مسجد تا چهل ذراع و همسایه تا چهل خانه از چهار طرف است.

نکته: تحدید به چهار طرف به لحاظ سابقه نداشتن بناهای چند طبقه برجی است وگرنه واحدهای آپارتمانی مرتفع نیز مشمول قانون همسایگی‌‌اند.

بردباری در برابر آزار همسایه

امام کاظم (ع) فرمود: حسن همجواری، به ترک آزار نیست، بلکه به شکیبایی بر آزار همسایه است.

پاداش نیکی به همسایه

آبادانی و عمر طولانی: امام صادق (ع) فرمود: صله رحم و حسن همجواری، سرزمین را آباد و عمرها را طولانی می‌کنند.

افزایش روزی: امام صادق (ع) فرمود: ‌همسایه‌داری نیک، روزی را می‌افزاید.

شمول رحمت الهی: حضرت رسول (ص) فرمود: خدا رحمت کند همسایه‌ای را که همسایه‌اش را بر نیکی یاری می‌کند.

ورود به بهشت: امام صادق (ع) فرمود: به هر کسی که یکی از این چهار خصلت روزی شود وارد بهشت می‌شود: نیکی به پدر و مادر، صله رحم، همسایه‌داری نیکو و خوش‌ اخلاقی.

 کیفر بی‌توجهی به همسایه

رسول خدا (ص) فرمود: آنکه سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است و ساکنان هر مجتمعی سیر بخوابند؛ در حالی که در میان آنان گرسنه‌ای باشد، خدا در قیامت به آن‌ها نظر رحمت نمی‌کند؛ نیز فرمود:‌ هر کس لوازم مورد نیاز زندگی را از همسایه‌اش دریغ دارد، خدا وی را در قیامت از فضل خود محروم کند و او را به خودش وا گذارد.

کیفر همسایه‌آزاری

خروج از جرگه مؤمنان: عبدالله بن مسعود گوید: روزی مردی نزد فاطمه (س) آمد و گفت: ای دختر پیامبر! آیا رسول خدا (ص) نزد تو چیزی بر جای گذاشت که مرا از ان بهره‌مندی سازی؟ فاطمه (س) به کنیزش فرمود: آن نوشته را بیاور. کنیز جست‌وجو کرد آن را نیافت. آن حضرت (س) فرمود: ‌وای بر تو، جست‌وجو کن. آن نوشته، نزد من با حسن و حسین برابر است. کنیز جستجو کرد آن را میان اشیای بی‌فایده دور ریز یافت و در آن نوشته بود: محمد پیامبر (ص) فرمود:‌ از مؤمنان نیست آن که همسایه‌اش از آزار او در امان نباشد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد همسایه خود را نمی‌آزارد.

امام صادق (ع) فرمود:‌ ای پیروان آل محمد! بدانید.... کسی که رفتارش با همسایه‌اش نیکو نباشد از ما نیست.

محرومیت از رحمت خدا: رسول خدا (ص) فرمود: ای علی! هر کس همسایه خود را بیازارد، از رحمت خدا محروم است. هر کس نسبت به خاندان من کینه ورزد، ملعون و منافق زیانکار است. ای علی! همسایه‌ات را گرامی بدار، گرچه کافر باشد.

رسوایی: رسول خدا (ص) فرمود:‌... سر کشید در خانه همسایه روا نیست و نیز فرمود:‌ هر کس بر خانه همسایه، سرک بکشد و به موی سر زن یا به عضوی از بدنش نگاه کند حق است که خدا وی را به همراه منافقانی که در دنیا در پی کشف اسرار و زشتی‌های مردم هستند در آتش درآورد و از دنیا خارج نمی‌شود تا اینکه خدا رسوایش کند و در آخرت زشتی‌اش را برای مردمان آشکار کند.

دعابرای همسایگان

سزاوار است مؤمنان افزون بر نیکی و ادب نسبت به همسایگان، در خلوت خود با خدایشان برای آنان دعا کنند. و دعای امام سجاد (ع) برای همسایگان را بخوانند:

1.اللهمّ صلّ علی محمّد و آله و تولّنی فی جیرانی و موالیّ العارفین بحقّنا والمنابذین لأعدائنا بأفضل ولایتک؛ خدا! بر محمد و آل او درود فرست و به بهترین وجه مرا در مراعات حق همسایگان و بستگانم یاری کن که حق ما را شناختند و از دشمنان ما تبری جستند.

2. و وفّقهم لإقامة سنّتک، والأخذ بمحاسن أدبک فی إرفاق ضعیفهم، و سدّ خلّتهم، و عیادة مریضهم، و هدایة مسترشدهم، و مناصحة مستشیرهم، و تعهّد قادمهم، و کتمان أسرارهم، و ستر عوراتهم، و نصرة مظلومهم، و حسن مواساتهم بالماعون، و العود علیهم بالجدة والإفضال، و إعطاء ما یجب لهم قبل السّؤال؛ و آنان را توفیق ده که سنت تو را برپای دارند و آداب نیکوی تو را فرا گیرند. ناتوانان خود را یاری کنند و حاجت ایشان را برآورند. بیماران را عیادت کنند. طالبان حق را راه نمایند و مشورت‌جوی را خیرخواه باشند و بازگشته از سفر را دیدن کنند و راز همگان را پنهان دارند و عیب آنان را بپوشند و به یاری ستمدیدگان برخیزند و در رخت و کالا مواسات یکدیگر را رعایت کنند. دارایی و احسان خود را از دیگران دریغ ندارند و آنچه باید ببخشند پیش از سؤال ببخشند.

3. و اجعلنی اللهمّ أجزی بالإحسان مسیئهم، و أعرض بالتجاوز عن ظالمهم، و استعمل حسن الظّنّ فی کافّتهم، و أتولّی بالبرّ عامّتهم، و أعض بصری عنهم عفّة و ألین جانبی لهم تواضعاً، و أرقّ علی أهل البلاء منهم رحمة، و أسرّ لهم بالغیب مودّة، و أحبّ بقاء النعمة عندهم نصحاً، أوجب لهم ما أوجب لحامّتی، و أرعی لهم ما أرعی لخاصّتی؛ خدایا! مرا توفیق ده که بد کردار را به نیکی پاداش دهم و از ستمگرانشان درگذرم و با همه آن‌ها به حسن‌ظن رفتار کنم و به نیکی کار همه آن‌ها را بسازم و به عفت از آن‌ها چشم‌ فرو پوشم و نرمی و فروتنی کنم و بر آسیب‌دیدگان ایشان رحمت آرم و دلسوزی کنم و در باطن آن‌ها را دوست بدارم، خیرخواه آنان باشم و بقای نعمت آنان را بخواهم و هرچه برای خویشان خود واجب شمارم برای آنان نیز واجب شمارم و هرگونه خاصان خود را رعایت می‌‌کنم آنان را رعایت کنم.

4.اللّهمّ صلّ علی محمد و آله، وارزقنی مثل ذلک مثل ذلک منهم، واجعل لی أوفی الحظوظ فیما عندهم، و زدهم بصیرة فی حقی، و معرفة بفضلی حتّی یسعدوا بی أسعد بهم، آمین رب العالمین؛ خدایاً بر محمد و آل او درود فرست و روزی کن که آن‌ها با من چنین رفتار کنند و از آنچه نزد ایشان است بهره کامل‌تر به من عطا فرما و بصیرت آنان را در حق من بیفزای و معرفت آنان را به فضل من افزون کن تا آن‌ها به من نیکبخت شوند و من به آن‌ها. اجابت کن ای پروردگار جهان‌ها!

مفاتیح الحیات ص343

آداب خوابیدن دراسلام

 آداب خوابیدن

پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: ای علی! خوابیدن چهار گونه است: خواب پیامبران بر پشت، خواب مؤمنان بر پهلوی راست، خواب کافران و منافقان بر پهلوی چپ و خواب شیطان‌ها بر رویشان است.

حضرت علی(ع) می‌فرماید: خوابیدن چهار قسمت است: پیامبران بر پشت دراز کشیده می‌خوابند، در حالی که چشم‌هایشان برای دریافت وحی پروردگار نمی‌خوابد. مؤمن رو به قبله بر پهلوی راست می‌خوابد. پادشاهان و فرزندانشان برای گوارایی غذا بر پهلوی چپ می‌خوابند و ابلیس و برادرانش و دیوانگان و آسیب‌دیدگان عقلی بر روی شکم می‌خوابند.

از امام رضا(ع) روایت شده است که می‌فرمود: قدرت و سلطنت خواب، در مغز است و آن مایه پایداری و نیرومندی جسم است، پس هرگاه خواستی بخوابی ابتدا بر سمت راست سپس بر سمت چپ بخواب و همچنین هنگام برخاستن از سمت راست برخیز.

مکان خواب

رسول خدا(ص) می‌فرماید: بر بام و جایی که محفوظ نیست نخوابید.

امام صادق(ع) می‌فرماید: بر روی چهارپایت مخواب، چون زخم پشتش را سریع می‌گرداند و این کار حکیمان نیست، مگر اینکه در کجاوه باشی و امکان استراحت داشته باشی.

امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) کسی را که تنها در خانه بخوابد نهی می‌کرد.

وقت خواب

امام باقر(ع) می‌فرماید: خواب در ابتدای روز مایه نادانی و کودنی و خواب قیلوله (خواب کوتاه نیمروز) نعمت و خواب پس از عصر مایه حماقت و ابلهی و خواب میان مغرب و عشا مایه محرومیت از روزی است.

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: خواب میان مغرب و عشاء و پیش از طلوع خورشید مایه فقر است.

میانه‌روی در خواب

رسول خدا(ص) می‌فرماید: خدا سه چیز را دوست دارد: کم‌گویی، کم‌خوابی و کم‌‌خوری و نیز می‌فرماید: یکی از بدترین چیزهایی که درباره امتم هراس دارم، پرخوابی است.

امیر مومنان(ع) می‌فرماید: اهل دنیا کسی است که خوابش بسیار باشد؛ همچنین می‌فرماید: پرخوری و پرخوابی جان را فاسد می‌کنند و زیانبار است.

امام صادق(ع) می‌فرماید: چهار چیز است که مقدار کم آنها هم بسیار است: آتش، خواب، بیماری و دشمنی. مقدار کم هر یک از این چهار چیز را ناچیز نشمارید بلکه مقدار کم آنها نیز بسیار است و می‌تواند منشأ پیامد زیاد باشد.

خواب پریشان

امام صادق(ع) فرمود: هر گاه کسی خوابی پریشان و ناخوشایند دید (و از خواب بیدار شد) پهلو به پهلو شود و آیه 10 سوره مبارکه «مجادله» را بخواند: «إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیْسَ بِضَارِّهِمْ شَیْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» سپس بگوید: «عذت بما عاذت به ملائکة الله المقربون و انبیاؤه المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رأیت و من شر الشیطان الرجیم»؛ به آنچه فرشتگان مقرب الهی و پیامبر مرسل و بندگان شایسته خدا پناه برده‌اند، پناه می‌برم از شر خوابی که دیده‌ام و از شر شیطان رجیم.

مفاتیح الحیات ص194

خانواده دراسلام

وقتی حضرت ابراهیم (ع) به فرمان خدا همسر و فرزند خود را به مکه آورد، دست به دعا برداشت و عرض کرد: پروردگارا! من برخی از فرزندانم (اسماعیل و نسل او) را در سرزمین بی‌کشت و زرع، در کنار خانه محترم تو سکونت دادم؛ پروردگارا! تا نماز را برپا دارند، پس دل‌های گروهی از مردم را به آنان گرایش ده و آنان را از میوه‌ها و محصولات روزی عطا کن، باشد که سپاسگزاری کنند؛ همچنین جناب لوط که پس از تلاش فرهنگی فراوان نتوانست مردم را از هلاکت برهاند برای نجات خانواد با ایمان خود چنین دعا کرد:

پروردگارا! من و خانواده‌ام را که تنها گروندگان به من هستند از وزر و وبال آنچه این مردم انجام می‌دهند، رهایی بخش.

حضرت یعقوب (ع) برای تأمین نیاز خانواده خود، فرزندانش را به دربار حاکم مصر فرستاد تا با دریافت گندم مورد نیاز، قحط‌سالی را سپری سازند و حتی در دومین بار برای دریافت گندم، فرزند محبوب خود، بنیامین را نیز همراه برادران وی گسیل داشت.

رسول خدا (ص) فرمود: هر معروفی صدقه به شمار می‌آ‌ید و هر آنچه را که مؤمن برای خود و خانواده و همسرش هزینه کند و نیز هر آنچه با آن آبروی خود را حفظ کند برایش صدقه نوشته می‌شود و فرمود: بهترین شما کسانی هستند که برای خانواده خود بهترین باشند و من برای خانواده خودم بهترین شما هستم و نیز فرمود: کسی که به بازار رود و تحفه‌ای بخرد و آن را برای خانواده خویش ببرد مانند کسی است که صدقه‌ای را به سوی نیازمندان می‌برد.

امام رضا (ع) فرمود: هر کس روزی را از راه حلالش بجوید و برای خود و خانواده‌اش هزینه کند همانند مجاهد در راه خداست. آن امام (ع) در ادامه این حدیث فرمود: اگر مردی دچار تنگدستی شد، به ضمانت خدا و پیامبرش (ص) به میزان غذای مورد نیاز خانواده‌اش وام بگیرد و اگر پیش از بازپرداخت وام خود وفات یافت، بر عهده پیشوای مسلمانان است که وام وی را بپردازد.

امام صادق (ع) فرمود: هرگاه یکی از شما تنگدست شد، سفر کند و در پی فضل خدا باشد و خود و خانواده‌اش را ناراحت نکند.

احسان و نیکی به خانواده باید متناسب با توانایی فرد باشد، از این رو امام رضا (ع) فرمود: صاحب نعمت باید برای خانواده خود گشایشی فراهم کند.

هم غذا شدن با خانواده

مؤمن باید خانواده خود را در همه خوشی‌ها و نعمت‌ها سهیم کند، حتی در غذا خوردن نیز با آنان باشد. قرآن کریم در آیه 71 سوره مبارکه «نحل» می‌فرماید: «وَاللّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ فِی الْرِّزْقِ فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُواْ بِرَآدِّی رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوَاء أَفَبِنِعْمَةِ اللّهِ یَجْحَدُونَ؛ و خدا برخی از شما را در بهره‌وری از روزی، بر برخی دیگر برتری بخشیده است، پس کسانی که برتری داده شده‌اند، حاضر نیستند روزی خود و امکان بهره‌برداری آزادانه از آن را در اختیار بردگان خود قرار دهند تا در آن با هم برابر باشند.»

امام صادق (ع) در تطبیق این آیه فرمود: شایسته نیست کسی غذایی را به خود اختصاص دهد و خانواده‌اش را در آن سهیم نکند.

حضرت رسول (ص) یکی از نشانه‌های تواضع را در هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش می‌داند و می‌فرماید: آیا شما را به پنج چیز آگاه نکنم که اگر در کسی باشد متکبر نیست؟ چوپانی و بستن گوسفند، پوشیدن لباس پشمی، همنیشنی با تهیدستان، سوار شدن بر الاغ (کنایه از مرکب ارزان قیمت) و هم غذا شدن مرد با خانواده‌اش.

تقدم خانواده بر دیگران

حضرت رسول (ص) فرمود: هرگاه خدا به یکی از شما خیری عطا کرد، ابتدا خود و خانواده‌اش را از آن بهره‌مند سازد.

در فرهنگ اسلامی اولویت و تقدیم خانواده یک اصل به حساب می‌آید و روایات فراوانی بر آن دلالت دارند. رسول خدا(ص) فرمود: از خانواده آغاز کنید و هر کسی که نزدیکتر است مقدم بدارید.

امام سجاد(ع) می‌فرماید: اینکه وارد بازار شوم و پولی داشته باشم که برای خانواده‌ام گوشتی بخرم که بدان نیاز دارند، نزد من از آزادسازی برده‌ای محبوب‌تر است.

توجه به خانواده در روز جمعه

گرچه نیکی به خانواده، همواره مطلوب است اما روز جمعه برای احسان به خانواده اهمیت ویژه‌ای دارد تا زمینه توجه به جایگاه روز جمعه و معنویت‌گرایی از این طریق برای خانواده فراهم شود، از این رو پیامبر اکرم(ص) فرموده است: خانواده خود را روز جمعه از میوه یا گوشتی بهره‌مند سازید تا با آمدن جمعه شادمان شوند.

پاداش نیکی با خانواده

رسول خدا(ص) به امیر مومنان علی(ع) فرمود: خدمت به خانواده، کفاره گناه بزرگ، موجب فرونشاندن خشم الهی، مهریه حوریان بهشتی و موجب فزونی حسادت و درجات است. ای علی! به خانواده خدمت نمی‌کند مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت را خواسته است.

از حضرت رسول(ص) روایت شده که نزدیکترین شما به جایگاه من در قیامت، نیکوترین شما از جهت اخلاق و سودمندترین شما نسبت به خانواده خویش است.

نیکی به خانواده افزودن بر پاداش اخروی و دنیا نیز آثار خوبی دارد. رسول خدا(ص) فرمود: هنگام ورود به خانه، سلام کن، خدا برکتت را افزون می‌کند.

امام سجاد(ع) درباره اهمیت نیکی به خانواده فرمود: پسندیده‌ترین شما نزد خدا بهره دهنده‌ترین شما بر خانواده است. امام صادق(ع) نیز فرمود:‌ هر کس نسبت به خانواده‌اش نیکوکار باشد خدا بر عمرش می‌افزاید؛ همچنین امام کاظم(ع) فرمود: هر کس با برادران و خانواده‌اش نیکوکار باشد عمرش طولانی می‌شود.

پاداش اندوه برای خانواده

از حضرت علی(ع) روایت شده است که می‌فرماید: روزی بر رسول خدا(ص) وارد شدم و فرمود: ای علی! چگونه صبح کرده‌ای؟ گفتم: در حالی که در دستانم چیزی جز آب نیست و من برای حسن و حسین ناراحتم، فرمود: ای علی! اندوه برای خانواده حجابی در برابر آتش جهنم است.

کیفر تباه کردن خانواده

رسول خدا(ص) فرمود: از رحمت خدا دور است، از رحمت خدا دور است کسی که خانواده خود را تباه کند؛ همچنین آن حضرت از اینکه کسی خودش سیر باشد و خانواده‌اش را گرسنه نگه دارد، نهی کرد و فرمود: برای هلاکت یک مرد همین بس که خانواده خود را تباه کند.

کیفر بداخلاقی با خانواده

هنگامی که پیامبر(ص) و مردم (از خاکسپاری سعد بن معاذ) بازگشتند، پرسیدند: ای رسول خدا! با سعد کاری کردی که با هیچ کس دیگر نکرده‌ای؛ جنازه‌اش را بدون ردا و کفش مشایعت کردی؟ فرمود: فرشتگان بدون کفش و ردا در تشییع او حاضر شدند و من به آنها تأسی جستم. گفتند: یک بار سمت راست تابوت و بار دیگر سمت چپ آن را گرفتی! فرمود: دستم در دست جبرئیل بود و هر جا را که او می‌گرفت می‌گرفتم. گفتند: به غسل او فرمان دادی و خودت بر جنازه‌اش نماز گزاردی و خودت به خاکش سپردی؛ آن گاه فرمودی همانا عذاب قبری بر سعد اصابت کرد؟ فرمود: آری، رفتار او (سعد) با خانواده‌اش تند بود.

در مذمت سختگیری بر خانواده از حضرت رسول(ص) روایت شده است که فرمود: بدترین مردم، سختگیر بر خانوداه است. شخصی پرسید: ای رسول خدا! مراد از سختگیری بر خانواده چیست؟ فرمود:‌ مرد هرگاه وارد خانه شد همسرش بترسد و فرزندش بهراسد و بگریزد و هرگاه از خانه بیرون رفت همسرش بخندد.

منبع: مفاتیح الحیات ص235