چرا فدک در زمان حیات رسول خدا در اختیار فاطمه (س) قرار گرفت؟
در روز یا شب ۱۴ذی الحجه در سال هفتم هجرت، به امر خداوند فدک به حضرت زهرا(سلام الله علیها) بخشیده شد و حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) بر این بخشش شاهد گرفتند. قول دیگر در این باره ۱۵ رجب است.
فتح فدک
پس از فتح خیبر در سال هفتم هجرت ، حدود چهار سال قبل از شهادت پیامبر صلی الله علیه واله جبرئیل نازل شد و دستور فتح فدک توسط پیامبر و امیرالمؤمنین علیهما السلام را آورد . آن دو بزرگوار در تاریکی شب با اسلحۀ لازم به سرزمین فدک آمدند ، و حسب دستور پیامبر صلی الله علیه واله ، امیرالمؤمنین علیه السلام بر کتف پیامبر صلی الله علیه واله قرار گرفت و آن حضرت برخاست و امیرالمؤمنین علیه السلام را با خود بلند کرد . به معجزۀ الهی مولی الموحدین علیه السلام در حالی که شمشیر رسول الله صلی الله علیه واله همراهش بود ، از دیوار قلعه فدک بالا رفت و بالای دیوار صدای مبارکش را به اذان بلند کرد.
یهودیان قلعه گمان کردند که مسلمین حمله کرده اند و روی دیوارها هستند . خواستند از در قلعه فرار کنند ، ولی بیرون قلعه مقابل در آن پیامبر صلی الله علیه واله را در برابر خود دیدند و از طرفی امیرالمؤمنین علیه السلام پایین آمد و با آنان درگیر شد و ۱۸ نفر از بزرگان آنان را کشتند ، و بقیه تسلیم شدند.
زنان و فرزندان آنان را اسیر کردند و غنایم را همراه خود آوردند. امر بر این قرار گرفت که هر کس از اهل فدک مسلمان شود ، خمس اموال او را بگیرند و هر کس بر دین خود باقی ماند همۀ اموالش را بگیرند . این گونه بود که بدون لشکر کشی و کوچکترین دخالت مسلمین قلعۀ فدک را فتح شد . و طبق آیۀ مبارکه سورۀ حشر (۳) سرزمینهایی که بدون لشکر کشی مسلمین فتح شود ، حتی اگر اهل آنجا خودشان به عنوان تسلیم نزد پیامبر صلی الله علیه واله بیایند ، این مناطق و غنایم و اسرای آن مِلک خاص حضرت است و مانند اموال شخصی خود می تواند هر تصمیمی دربارۀ آنها بگیرد ، و مسلمین هیچ حقی در آنها ندارند.
اعطای فدک به فاطمه علیها السلام
بعد از این ماجرا جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:” و آت ذاالقربی حقه” :”حق خویشان را به آنان بده” (۴) پیامبر – صلی الله علیه و اله – پرسید : منظور چه کسانی هستند ، و این حق کدام است؟جبرئیل از طرف خداوند عرضه داشت : فدک را به فاطمه علیها السلام عطا کن . پیامبر – صلی الله علیه و اله – به حضرت زهرا فرمود: ” خداوند فدک را برای پدرت فتح کرد ، و چون لشکر اسلام آن را فتح نکرده مخصوص من است . خداوند دستور داده آن را به تو بدهم . از سوی دیگر مهریۀ مادرت حضرت خدیجه علیها السلام بر عهدۀ پدرت مانده و پدرت در قبال مهریۀ مادرت و به دستور خداوند فدک را به تو عطا می کند . آن را برای خود و فرزندانت بردار و مالک آن باش”.
حضرت زهرا علیها السلام عرض کرد: “تا زنده اید بر من و مال من صاحب اختیار هستید”. پیامبر – صلی الله علیه و اله – فرمود: ترس آن دارم که نااهلان تصرف نکردن تو را در زمان حیاتم ، بهانه ای قرار دهند و بعد از من آن را از تو منع کنند.حضرت صدّیقه علیها السلام عرض کرد: آن گونه صلاح می دانید عمل کنید . پیامبر – صلی الله علیه و اله – امیرالمؤمنین – علیه السلام – را فرا خواند و فرمود : “سند فدک را به عنوان بخشوده و اعطایی پیامبر بنویس و ثبت کن “. علی – علیه السلام – آن را نوشت و پیامبر – صلی الله علیه و اله – و ام ایمن شهادت دادند و پیامبر – صلی الله علیه و اله – فرمود : ام ایمن زنی از اهل بهشت است .
درآمد فدک
رسول خدا – صلی الله علیه و اله – مردم را در منزل حضرت زهرا علیها السلام جمع نمود و به آنان خبر داد که فدک از آن فاطمه علیها السلام است و از درآمد فدک به عنوان اعطای فاطمه علیها السلام بین مردم تقسیم کرد.
درآمد فدک را سالیانه از هفتاد هزار سکه طلا تا صدوبیست هزار سکه نوشته اند. هر سال چشمان بسیاری از نیازمندان منتظر سررسیدن درآمد فدک بود.
غصب فدک
بعد از رحلت پیامبر – صلی الله علیه و اله – مأموران ابوبکر به دستور او نمایندۀ صدّیقه علیها السلام را از فدک اخراج کردند و ملک آن را غصب نمودند و در آمد آن را به طور کامل برای مخارج حکومت غاصبانۀ خود صرف کردند.
حضرت صدّیقه علیها السلام همان نوشته و سند فدک را که پیامبر – صلی الله علیه و اله – به امیرالمؤمنین – علیه السلام – فرمودند و آن حضرت ثبت کرد ، عیناً نزد ابوبکر آورد ، ولی ابوبکر نه سند را قبول کرد و نه شاهدان را. (۵)
بعد از ۱۵ روز که از شهادت پیامبر – صلی الله علیه و اله – گذشته بود ، حضرت صدّیقه شهیده علیها السلام همراه با جمعی از زنان بنی هاشم به مسجد تشریف بردند و خطبه ای ایراد فرمودند که دریایی از معارف ، حقایق بلاغت و فصاحت و شرایع اسلامی در آن است .
ابوبکر نامه ای دال بر باز گرداندن آن به حضرت نوشت ، ولی هنگامی که فاطمه زهرا علیها السلام آن سند را در دست داشت و به منزل باز می گشت با عمر روبرو شد و او نوشتۀ ابوبکر را با جسارت به ساحت ملکوتی حضرت از او گرفت.
آخرین سخنان حضرت زهرا در رابطه با فدک
در آخرین روزهای عمر حضرت یکی از زنان طرفدار سفیفه بعنوان عیادت نزد حضرت آمد . حضرت به عنوان آخرین سخنی که درباره فدک بر زبان آورئد به او فرمود : آنگاه که پیامبر از دنیا رفت ابوبکر و عمر با جرات تمام فدک را گرفتند . فدک اعطایی پروردگار به پیامبر بود که آن را برای قوت فرزندان از نسل او و خودم به من بخشیده بود . این مطلب را خدا می دانست و امین او هم شاهد بود . من صبر بر این ظلم را باعث تقرب به درگاه الهی در روز قیامت می دانم . خورندگان آن به ظلم آن را شعله ور کننده ی همیم در شعله های جهنم خواهد یافت و این بود داستان سرزمینی که در یک روز شیرین به امر خداوند تعالی و به دست پیامبر (ص) به بانوی بانوان جهان تقدیم شد و چهار سال در اوج شادمانی در آمد آن صرف مستمندان گردید و چشمان بسیاری از نیازمندان منتظر درآمد فدک بودند تا از بخشش فاطمه (س) زندگی خود را سامان بخشند . تا آنگاه که به فاصله ده روز از رحلت پیامبر (ص) بخشنده ی فدک یادگاری پیامبر (ص) را با عجله از دست یادگار پیامبر (ص) بیرون آوردند و شیرینی گذشته ی آن را به کام فاطمه (س) و شیعیان تلخ کردند و اشک شیعیان را تا آخر روزگار بر صاحب فدک حضرت زهرا (س) جاری ساختند و حضرت فاطمه (س) آن را به روز قیامت واگذار کردند و از آن دلسرد شد و دست کشید .
پی نوشت:
۲٫«وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً»؛ اسراء، ۲۶٫
۳٫ قمى على بن ابراهیم، تفسیر قمى، ج ۲، ص ۱۵۵، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ ش.
۴٫ر.ک: حسکانى، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمودی، محمد باقر، ج ۱، ص ۴۳۸- ۴۴۵، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۱ ق.
۶٫طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامه، ص ۱۱۸، بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۸٫نجفی، محمد حسن (صاحی جواهر)، مجمع الرسائل، ج ۴، ص ۶۵، موسسه صاحب الزمان، مشهد، ۱۴۱۵ ق.
۹٫شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ج ۲۷، ص ۲۹۳، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
۱۰٫ این قاعده کلی بوده که در فقه و حقوق جاری است: «البینه علی المدعی و الیمین علی المدعی علیه( المنکر)»؛ ثقه الاسلام کلینى، الکافی، ج ۷، ص ۳۶۱، دار الکتب الإسلامیه تهران، ۱۳۶۵ ش؛ صدوق، علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۴۱، مکتبه الداورى، قم، بی تا.
۱۱٫ الکافی، ج ۱، ص ۵۴۳؛ مجلسى، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج ۶، ص ۲۶۸، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
۱۲٫ صداقت و عدالت امام علی (ع) توسط آیات و روایات بسیاری به اثبات رسیده است، ام ایمن نیز بنابر گفته پیامبر از اهل بهشت است؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج ۱۷، ص ۳۷۹، مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
۱۳٫مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، ص ۱۸۳، الموتمر العالمى لالفیه الشیخ المفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق.
۱۴٫سورۀ حشر : آیۀ ۶ – ۷ .
۱۵٫ سورۀ اسراء:آیۀ ۲۶ .
۱۶٫ بحار الانوار: ج ۲۱ ص ۲۲ – ۲۵ ، ج ۲۹ ص ۱۲۳ .
