نظر علمای اسلامى در مورد عشق مجازى

بنابراین در کلمات عرفا و فلاسفه عموماً مخالفتى با عشق مجازى دیده نمى ‏شود، بلکه چنانچه ملاحظه شد، آن را پُلى براى رسیدن به معشوق حقیقى مطرح مى‏ کنند.

عشق حقیقى، عشق نسبت به ذات الاهى است و سایر عشق‏ها عشق حقیقى نیستند، اساساً این گونه عشق ها عشق نیستند، بلکه این‏ها در واقع "شوق" هستند.

فرق بین عشق و شوق آن است که شوق، میل به چیزى است که انسان آن را ندارد و در طلب آن است، ولى وقتى به آن رسید پس از مدتى از دیدار و وصالش دلزده مى ‏شود و این خصوصیت تمام شوق‏ها است. اما عشق آن است که چه قبل از وصول، و چه پس از آن نه تنها از وصولش سیر و دلزده نمى ‏شود، بلکه هر دم میلش بیشتر شده و خاموشى و مردگى ندارد. این عشق مختص به ذات اقدس الله است و الاّ هر چه غیر از او وقتى انسان به وصالش رسید، پس از مدتى در مى ‏یابد که آن چیز اصلاً ارزش آن اندازه محبت را نداشته است، بلکه گاهى انسان به نادانى و سبک‏سرى خود مى‏ خندد که چرا این اندازه نسبت به آن چیز بى ‏ارزش علاقه ‏مند بوده است.[1]

پس عشق حقیقى و اصلى فقط عشق به خداست. اما این که بعضى از عرفا راه رسیدن به عشق الاهى را عشق مجازى یا عشق به غیر خدا مى‏ دانند، توجیهاتى دارد.

 

در کلام ابن سینا، نخستین اشارات به عشق مجازى به عنوان راه گذرى براى عشق به خدا، و رسیدن به مقامات بالاى عرفانى وجود دارد.[2]

خواجه نصیرالدین طوسى در شرح کلام ابن سینا مى‏ گوید: "عشق مجازى بر دل انسان، نرمى و تأثر و وجد و رقّت مى ‏بخشد، و انسان را از علایق و دلبستگى ‏هاى این جهانى آزاد کرده و او را وادار مى‏ کند که از هر کس و هر چیزى که جز معشوق وى است روى گرداند، و تمام هموم و خواسته ‏ها و امیال و آرزویش به یک نقطه تمرکز یابد. همین کار باعث مى ‏شود که توجه او به معشوق حقیقى نسبت به دیگران آسان تر باشد، چه دیگران باید از هزاران خواسته و همّ و هدف دست بردارند، اما او از همه دست کشیده، فقط از یک مورد باید دل برکند و مهر بردارد، تا آن دل را به آستان معشوق حقیقى برده و آن مهر را بر معشوق حقیقى بیفکند."[3]

 

عشق باعث دل کندن از وابستگى‏ ها و علایق مختلف مى ‏شود، به گونه‏ اى که توجه به معشوق حقیقى و اصلى (خداوند متعال) آسان تر مى‏ شود، و به هر حال زمینه ی توجه به معشوق اصلى مى ‏شود.

عشق مجازى به سالک عارف براى تلطیف روح، کمک مى‏ رساند؛ زیرا عاشق همواره متوجه معشوق است و سعى در به دست آوردن دل او دارد و حاضر است براى رضاى او از همه چیز دست بکشد.

 

استعدادهاى اشخاص براى رسیدن به کمالات معنوى متفاوت است، و هر کس را نمى‏ توان مستقیماً به عشق حقیقى که همان عشق الاهى است، هدایت نمود. لذا عشق مجازى به عنوان دامى براى به تور انداختن سالک و جدا ساختن او از امور مختلفى که باعث پاى بستن او از سیر و سلوک مى‏ گردد، و انداختن او در مسیر معنوى، مطرح مى‏ گردد.

بنابراین در کلمات عرفا و فلاسفه عموماً مخالفتى با عشق مجازى دیده نمى ‏شود، بلکه چنانچه ملاحظه شد، آن را پُلى براى رسیدن به معشوق حقیقى مطرح مى‏ کنند.
 

 

پی نوشت:
[1] مرتضى مطهرى، تفسیر سوره حمد.
[2] دکتر حسینى ملکشاهى، ترجمه و شرح اشارات و تنبهات ابن سینا، ص 446.
[3] سید یحیى یثربى، فلسفه عرفان، ص 332.

 

اسلام کوئست