حج در قرآن و روایات معصومین علیهم السلام

 

مقدمه

الحمد للّه رب العالمین والصلوة والسلام علی محمد و آله الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین

در آیات زیادی از قرآن در باره حج و اهمیت آن سخن گفته شده است.

به صورت خلاصه می توان گفت در قرآن آمده است: خداوند متعال، کعبه و خانه خود را نه فقط برای عبادت قرار داده، بلکه اولین خانه ای است که برای برکت و هدایت مردم، برای محوریت و مرکزیت اجتماع مسلمین و امنیت آنان و محل قیام قرار داده است.

حق خدا بر مردم است که هرکس می تواند حج آن را به جا آورد. مردم از هر سو قصد و آهنگ آن کنند تا شاهد منافع خود باشند و بر آنچه خدا روزیشان کرده نام خدا را یاد کنند و به درماندگان مستمند بخورانند و آلودگی ها را از خود دور کنند و طواف خانه عتیق را به جای آورند.

به هر حال هر کس مقررات خدا را ارج نهد برای او نزد پروردگارش بهتر است.

حج نمایشی عظیم از وحدت جامعه اسلامی است، هر مسلمانی موظف است با رها شدن از همه قید و بندها و پیوندهای زندگی و پرهیز از تمام کارهای روزانه در این نمایش عظیم شرکت کند.

 

حج؛ رکن دین اسلام

حج از ارکان دین است و در صحیحه زراره از حضرت محمد باقر علیه السلام است که: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَوةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَة ؛ اسلام بر پنج چیز بنا نهاده شده است، نماز و زکاة و حج و روزه و ولایت، که پایه و زیر بنای اسلام محسوب شده است.»

از این تعبیر معلوم می شود اسلام بدون یکی از این امور که به منزله پایه های آن محسوب می شود، ممکن نیست چنانکه سقف بدون پایه امکان ندارد و این پنج امر زیر بنای اسلام معرفی شده اند.

در آیه 96 سوره آل عمران آمده است: « إنَّ أَوّلَ بَیتٍٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِى بِبَکَّةَ مُبَارَکاًً وَ هُدًى لِلْعَالَمِین ؛

به راستى کعبه نخستین خانه‏اى است که براى عبادت مردم خلق شده و در مکه واقع شده زیرا مایه برکت و هدایت جهانیان است.»

 

حج و اهمیت آن در اسلام

دین اسلام دین وحدانیت خالص و یکتا پرستی است. دینی است که اعتقادی به وساطت در ارتباط بین بندگان با خالقشان ندارد. مؤمنان و مسلمانان، خدایی را عبادت می کنند که از دایره ادراک و ابصار بالاتر است.

یکی از مهم‌ ترین ارکان دین اسلام حج است. مسلمانان با داشتن شرایطی وظیفه دارند در دهه اول ماه ذی ‌الحجه به مسجد الحرام در شهر مکه رفته و مجموعه‌ای از اعمال دینی و مذهبی را به ‌جا آورند.

حج نخستین بار در دین حضرت ابراهیم انجام شد و آیین ‌های حج و عمره، احرام، لثم و لمس حجرالاسود، سعی بین صفا و مروه، وقوف در عرفات و رمی جمره، همگی پیش از اسلام رایج بوده و تنها برخی تعدیلات در حج اسلامی نسبت به پیش از اسلام روی داده‌ است.

 

اهمیت حج در کلام معصومین علیهم السلام

قال على علیه السلام:«الله الله ! فى بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا ؛ الله، الله را ! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا زنده هستید، آن را خالى نگذارید. زیرا اگر حج ترک شود نظر رحمت‏ خدا از شما قطع خواهد شد.» (1)

امام محمدباقر علیه السلام درباره آیه 50 سوره مبارکه الذاریات؛ ففروا إلى الله إنّى لکم منه نذیر مبین‏ فرموده است: منظور از فرار به سوى خدا این است که «حجوا الى الله ؛ آهنگ حج کنید.» (2)

 

انواع حج

امام صادق علیه السلام فرمود: «الحج‏حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله کان ثوابه على الله و الجنه و من حج للناس کان ثوابه على الناس یوم القیامة ؛ حج دوگونه است: حجى براى خدا و حجى براى خلق، هر کس براى خدا حج گزارد، پاداشش آن است که خدا وى را به بهشت درآورد و هر کس براى مردم حج گزارد، پاداش وى روز قیامت‏ برعهده مردم خواهد بود.» (3)

 

ثواب طواف کعبه

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: «من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاة رکعتیه غفرله ؛هرکس هفت‏ بار به دور این خانه طواف کند و دو رکعت نماز طواف را بخوبى انجام دهد. گناهش آمرزیده شود. » (4)

 

لبیک گفتن و قربانى در حج

در نهج البلاغه می خوانیم : «انجام حج در منطقه ای خشک و در میان کوه های داغ و طواف کردن به گرد سنگ های کعبه وسیله‌‌ای برای قرب به خداوند و تکبر زدایی از انسان و احساس ذلت است . تا انسان بدین‌ وسیله به رحمت خداوند برسد و با طواف خود شبیه فرشتگان شود و اگر خدا می خواست، محل حج را در منطقه‌ای پر آب و درخت و دارای سنگهایی از یاقوت قرار می داد ولی در آن صورت مردم آزمایش نمی شدند.»

عن على علیه السلام قال:

امام على علیه السلام فرمود: « نزل جبرئیل عى النبى صلى الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابک بالعج و الثج، فالعج رفع الاصوات بالتلبیة و الثج نحر البدن ؛ جبرئیل بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرود آمد و گفت: اى محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج ‏یعنى فریاد و لبیک برآوردن و ثج ‏یعنى قربانى کردن شتران است.» (5)

 

آداب حج

آداب حج در رساله عملیه مراجع تقلید، با حزئیات آن آمده است که می توانید برای اطلاعات بیشتر به آن کتب مراجعه کنید.

عن ابى جعفر قال:

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ما یعبؤ بمن یؤم هذا البیت اذا لم‏ یکن فیه ثلاث خصال؛ورع یحجزه عن معاصى الله ، و حلم یملک به غضبه ، و حسن الصحابة لمن صحبه ؛ کسى که قصد این خانه مى‏کند اگر سه خصلت نداشته باشد، مورد اعتنا قرار نخواهد گرفت: ورعى که او را از گناهان بازدارد، و بردبارى که جلو خشمش را بگیرد، و حسن معاشرت با همراهان.» (6)

 

اموری که در حج برای زنان لازم نیست

خداوند رحمان بیش از توان بنده اش را مکلف به انجام عبادات و واجبات ننموده است. لذا در انجام مناسک نیز بانوان در انجام بعضی از مناسک حج معاف هستند.

 

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «لیس على النساء اجهار التلبیة و لاالهرولة بین الصفا و المروة ولا استلام الحجر الاسود و لادخول الکعبة و لاالحلق انما یقصرون من شعورهن ؛ براى زنان در مناسک حج این امور لازم نیست: بلند گفتن لبیک ، هَروَله بین صفا و مروه (حالتی بین راه رفتن و دویدن است) ، دست کشیدن بر حجرالاسود، ورود به کعبه ، سرتراشیدن، همانا باید قدرى از موى خود را کوتاه کنند.» (7)

 

وداع امام رضا علیه السلام با کعبه

ابراهیم بن محمود گوید:« رأیت الرضا علیه السلام ودع البیت فلما اراد ان یخرج من باب المسجد خر ساجدا ثم قام فاستقبل الکعبة و قال: اللهم انى انقلب على ان لا اله الا الله ؛امام رضا علیه السلام را در حال وداع کعبه دیدم. وقتى مى‏خواست از در مسجد بیرون رود. به سجده افتاد سپس برخاست و رو به کعبه کرد و گفت: خدایا! من با عقیده توحید «لا اله الا الله‏» بازمى‏گردم.» (8)

 

فلسفه رمى در حج

على بن جعفر مى‏گوید: از امام کاظم علیه السلام پرسیدم: چرا رمى جمرات واجب شده است؟ فرمود: « لان ابلیس اللعین کان یتراءى لابراهیم علیه السلام فى موضع الجمار. فرجمه ابراهیم علیه السلام فجرت السنة بذلک ؛چون ابلیس لعین در جایگاه این سنگ ها براى ابراهیم علیه السلام ظاهر شد و آن حضرت او را سنگسار کرد، این کار در حج ‏سنت ‏شد.» (9)

 

قربانى کردن در حج

امام سجاد علیه السلام در ضمن یک حدیث فرمود: « اذا ذبح الحاج کان فداه من النار ؛ وقتى حاجى قربانى را ذبح کند در برابر آتش جهنم فدیه او خواهد بود.» (10)

 

ولیمه دادن

رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: « لا ولیمة الا فى خمس فى عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز فاما العرس فالتزویج، و الخرس النفاس بالولد و العذار الختان و الوکار الرجل یشترى الدار و الرکاز الذى یقدم من مکة ؛ولیمه ‏اى نیست مگر در پنج مورد: عروسى ، تولد نوزاد ، ختنه سوران ، خرید منزل ، بازگشت از سفر مکه » (11)

آنچه از نظر شما خواننده گرامی گذشت مختصری از آیات و روایات ائمه معصومین علیهم السلام در خصوص اهمیت این سفر الهی است.

برای مطالعه بیشتر می توانید به قرآن و منابع حدیث که در ذیل آمده مراجعه و ما را از دعای خیر خود بهره مند سازید.

التماس دعا

 

پی ‏نوشت‏ها:

1- بحارالانوار، ج ،16 ص96

2- معانى الاخبار، ص 222

3- بحار الانوار، ج96 ،ص 24

4- همان، ج 96،ص 49

5- معانى الاخبار، ص 224

6- خصال، ج1 ،ص 97 و بحار الانوار، ج96 ،ص 121

7- بحارالانوار، ج96، ص 189

8-همان، ص 370

9- همان،ص273

10- همان، ص 288

11- همان، ص384

 

 حجت الاسلام علی براری فندری