آشنایی با حجامت و فوائد و روشهای آن

حجامت چیست؟ چه فوائدی دارد؟ از لحاظ علمی چه جایگاهی دارد؟ روش انجام حجامت چگونه است؟ و برخی سوالات دیگر، مطالبی است که شاید برای شما هم جالب باشد.

       سالنمای حجامت سال 1393 را نیز در ادامه مطلب ملاحظه کنید.

حجامت یعنی چه؟

حجامت اصطلاحا به روشی از خونگیری اطلاق می‌‌شود که جهت درمان بعضی از بیماریها بکار می‌‌رود و دارای سابقه تاریخی هفت هزار ساله می‌‌باشد و به عنوان یک سنت الهی در روایات و سیره پیامبران و ائمه اطهار(ع) مطرح گردیده و جزء احکام امضائی اسلام است و در طب سنتی به عنوان رکن درمان به حساب می‌‌آید.

به زبان علمی ازحجامت به (scarification؛wetcuppinq؛bloodiettinq؛drycuppinq) تعبیر می‌‌شود که البته با توجه به مفاهیمی که ازدیدگاه اسلام به دست می‌‌آید واژه های نامبرده کامل نیستند.

 

روش انجام حجامت چگونه است؟

پس ازمعاینه و اخذ شرح حال از بیمار، موضعی که برای حجامت تعیین شده است ضدعفونی  گشته، سپس با لیوان حجامت که بصورت یکبارمصرف ساخته شده، به مدت چند دقیقه بادکش می‌‌شود. بعد از ایجاد انبساط، چند خراش سطحی ایجاد می‌‌گردد. آنگاه به تناسب وضعیت جسمی؛ بالینی وعروقی بیمار، در سه الی پنج مرحله از وی خون گرفته می‌‌شود. این عملیات مجموعا در مدت حدود20دقیقه انجام می‌‌شود که خون گرفته شده، حداکثر به 50تا70 سی سی بالغ می‌‌گردد. در حجامت خشک مرحله خونگیری انجام نمی‌‌شود.

 

حجامت تا چه حد جنبه علمی دارد؟

تلاش علمی برای توجیه حجامت در جهان شروع شده است وتالیفاتی نیز در این زمینه منتشر گردیده است.

«حجامت یک روش درمانی آزموده» حاصل پژوهشی است که آقای دکتر یوهان آبله درکشور آلمان انجام داده است. برخی از متخصصین آمریکایی نیز تحقیقاتی در این موضوع منتشر ساخته‌‌اند و یکی از کلینیک‌‌های مجهز پژوهشی پیرامون حجامت در آمریکا تاسیس گردیده و در حال بررسی علمی روی حجامت می‌‌باشد.

در برخی ازکشورهای آسیایی نیز اثر حجامت بر روی بیماریهای خاص مورد مطالعه قرارگرفته است وگزارش آن منتشر گردیده است.

در دانشگاه شهید بهشتی ایران هم در سالهای 71-72 چند طرح پژوهشی پیرامون حجامت اجرا گردیده است؛ از آن جمله «مقایسه خون ورید و خون حجامت از نظر فاکتورهای بیوشیمیایی»؛ «مقایسه مواضع حجامت با مسیرمریدیان‌‌های طب سوزنی»؛ «بررسی تاثیر حجامت بر بیماریهای عصبی سردردهای میگرنی»؛ به صورت پایان نامه دکتری می‌‌باشد.

«بررسی اثر حجامت بر سروتونین خون» نیزپژوهشی دیگراست که در دانشگاه تهران در شرف انجام است وگزارش اولیه آن در پنجمین کنفرانس بین المللی طب اسلامی در هندوستان در سال 1999ارائه گردیده است. دانشجویان سال آخر پزشکی ورشته‌‌های مرتبط؛ موضوعات متعددی را در این زمینه به صورت پایان نامه تدوین کرده‌‌اند. پزشکان ومحققان عضو شده ودرمان بیماری های گوناگون را با روش  حجامت مورد تحقیق قرار داده‌‌‌اند و در این زمینه اطلاعات ارزشمندی را به دست آورده‌‌اند.

 

حجامت تا چه حد ارزش درمانی دارد؟

در منابع طب اسلام و طب سنتی حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمان ذکرگردیده است و بیماریهای گوناگون را درمان می‌‌کند و به صورت اختصاصی در منابع طب اسلامی به شکل پیشگیرانه درمان همه بیماریها شمرده شده است و در مورد بیماریهای خاص درمان تمامی بیماریهای ناشی ازغلبه خون گفته شده است. بوعلی سینا اعتقاد دارد صفرا و سودا نیز از طریق حجامت قابل دفع است.

 

آیا همه پزشکان حجامت را به بیماران توصیه می‌‌کنند؟

خیر- اطلاعات پیرامون حجامت در جامعه پزشکی محدود است. به طورکلی در دانشکده های پزشکی ایران این موضوع تدریس نمی‌‌شود. فقط در بعضی ازدانشگاههای آمریکا؛ انگلیس؛ آلمان؛ و چین این موضوع به شکل کلاسیک تدریس می‌‌شود.

طبیعی است که وقتی پزشکان ما از ویژگیهای درمانی آن بی اطلاع هستند همه اقدام به این عمل نمی‌‌کنند. از سوی دیگر اطلاعاتی که مطرح گردیده است بسیار جدید است و بیش از پنج هزارسال از عمر آن نمی‌‌گذرد. پزشکانی که در ایران با این موضوع آشنا هستند به هزارنفر نمی‌‌رسند.

 

حجامت دردرمان چه بیماریهای بکارمی رود؟

حجامت درمورد بیمارهای هایپرلیپیدمی(چربی خون بالا)؛ دیابت غیروابسته به انسولین؛ دردهای عضلانی؛ سردردهای عصبی ومیگرنی؛ بیماریهای پوستی شامل آکنه؛ پسوریازیس؛ آلرژی های دارویی؛ غذایی؛ فصلی؛ اعتیاد به مواد مخدر؛ بیماریهای انسدادی عروق کرونر؛ عوارض بعد ازیائسگی(منوپوز)دردهای قاعدگی درزنان ودوشیزگان(دیسمونوره) و برخی بیماریهای عفونی؛ هورمونی و غدد کاربرد دارد.

 

آیا استفاده از فواید حجامت تنها برای درمان بیماریهاست؟

بیشترین کاربرد انواع حجامت در بعد از بیماریهاست و با مکانیسم مختلفی از جمله تنظیم سیستم ایمنی موجب پیشگیری از بیماریها می‌‌گردد و بدین ترتیب می‌‌توان نتیجه گرفت که کاربرد حجامت فقط برای درمان بیماریها نیست.

 

حجامت نسبت به سایرروشهای درمانی متداول چه مزیتهایی دارد؟

بطورکلی حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است و اگر به صورت تخصصی ازآن استفاده شود برتری های فراونی نسبت به روشهای درمانی جاری مانند مصرف داروهای شیمیایی و جراحی دارد.

مزیتهای درمان با حجامت می‌‌توان بطورخلاصه بدین شرح بیان کرد:

1-   حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است .

2-   حجامت برای تمامی سنین (به جزچهارماه اول زندگی )کاربرددارد.

3-   حجامت باحداقل توان فنی وتجهیزات اجرایی می‌‌تواند بیماریهای سخت ومزمن رادرمان کند.

4-   حجامت هیچگونه وابستگی فنی؛ علمی وابزاری به خارج ازکشورندارد.

5-   حجامت یک رفتاردرمانی سرپایی است ونیازی به تجهیزات بیمارستانی ندارد.

6-   درحجامت فاکتورهای مداخله گروجودنداردویک رفتارکامل موجب درمان می‌‌شود.

7-   حجامت یک دستوردینی است؛ توان جلب تاثیرات روانی درآن بالاست و از این طریق علاوه بر افزایش سطح درمان پذیری موجب تقویت فرهنگ و اعتقادات مذهبی و ارتباط انسان با خدا می‌‌شود.

 

در مورد چه افرادی نباید حجامت کرد؟

حجامت پیشگیرانه خطر آفرین نیست و به منظورپیشگیری از بیماریها می‌‌توان هر سال حداقل در فصل بهار حجامت کرد وحداقل فاصله زمانی برای حجامت از یک ماه شروع می‌‌شود تا سن روز فاصله یعنی چهل ساله، چهل روزیک بار؛ پنجاه ساله، پنجاه روز یکبار و . . . ولی حجامت درمانی اگرتوسط افراد غیر مطلع انجام شود ممکن است موجب درمان نگردیده و یا اشکالاتی راپدید آورد.

در مورد افراد زیر نباید حجامت کرد:

1-افرادی که با تعریف طب اسلامی وطب سنتی دچارغلبه شدید بلغم هستند.

2-کودکان از بدوتولد تا چهار ماهگی

3-زنان باردار تا ماه چهارم بارداری

4-زنان در مدت ایام عادت ماهیانه

5-افراد دارای کمبود پلاکت خون

6-افرادی که دچار فشار خون مقطعی بالا هستند(در این افراد ابتدا باید با استفاده از حجامت گرم و خشک به طریق مخصوص فشار خون را کاهش داده وسپس اقدام به حجامت کرد)

 

انجام چند مرحله حجامت در سال بی خطراست؟

برای طبایع بلغی وصفراوی انجام 1الی 3مرحله در سال مفید و بی خطراست و بیشتر از آن نباید تجویز گردد. برای طبایع سوداوی به همراه یک سلسله تمهیدات درمانی دیگر، تعداد را می‌‌توان افزایش داد. سقف حجامت مورد نیاز طبایع دموی؛ سن روزفاصله است. یعنی فرد سی ساله، سی روزیکبار؛ چهل ساله چهل روزیکبار؛ و. . . و البته کمتر از سی روز یکبار نباید تجویز گردد.

 

بیماران جهت انجام حجامت باید به چه اشخاص و مراکزی مراجعه کنند؟

پزشکانی که دوره آموزش اجرا وروش تجویز را گذرانده باشند، صلاحیت انجامت را دارند.

پیرا پزشکان نیز در صورت گذراندن دوره آموزشی می‌‌توانند حجامت نمایند ولی تجویزحجامت باید با نظر پزشک آشنا با این روش درمانی صورت گیرد.

لازم به تذکراست که بخشنامه‌‌های اخیر وزارت بهداشت؛ حجامت را یک رفتاردرمانی نیازمند به پژوهش علمی توصیف کرده است و این امررا در غالب طرح های پژوهشی زیر نظر مراکز تحقیقاتی و دانشگاهها میسر می‌‌داند.

بیماران برای انجام حجامت می‌‌توانند به بیمارستانهای مجری این طرح مانند بیمارستان لقمان حکیم(تهران) و شعبات موسسه تحقیقات حجامت ایران و پزشکانی که عضو موسسه تحقیقات حجامت ایران هستند و دوره آموزشی خود را طی کرده‌‌اند مراجعه نمایند.

 

حجامت در جامعه علمی ما تا چه حد پذیرفته شده است؟

به طورکلی جامعه علمی یک بازنگری اساسی به رفتارهای درمانی اسلامی و سنتی دارد و این حرکت بسیار پرشتاب پیش می‌‌رود و در زمینه حجامت نیز جامعه علمی جهانی در مراکز علمی، در دانشگاههای آمریکا، اروپا و چین به این امرتوجه کرده است و کارشناسان امر نیز اطلاعات خود را در معرض نشر عمومی قرار داده‌‌اند و وسایل سمعی بصری نیز به اطلاع رسانی پرداخته اند.

لکن در جامعه علمی ایران این موضوع به شکل یک باور علمی متولد نشده است و بیشتر کارشناسان منتظر هستند تا گزارشات کشورهای خارجی منتشر گردد و زمانی که گزارشی از آن سوی مرز می بینند به این موضوع روی می‌‌آورند.

 

آگاهی  جامعه سنتی نسبت به این روش تا چه حدّ است؟

افراد بالای چهل سال معمولا با این روش آشنایی دارند و برخی نیز از کارآیی آن اطلاعات سطحی و بسیار کم اهمیت است، ولی می‌‌توان ایده‌‌های درمانی مناسبی را از آن میان استنباط کرد و به عرصه توجیه عملی برد. در حال حاضر مجموعه اطلاعاتی دراین زمینه جمع آوری شده ودرشرف انتشار است

 

شیوه سنتی حجامت در ایران چه قدمتی دارد؟

قدمت حجامت در ایران به قبل ازاسلام می‌‌رسد.

بهرام گور یکی از پادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خودرا منحصر به حجامت یافت دستور داد تا این روش در ایران رایج گردد.

بر اساس استنادات تاریخی این روش درمانی در دانشگاه جندی شاپورتدریس می‌‌شده است و رد پای فرهنگی آن در ادبیات کشور مشاهده می‌‌گردد. سالانه در فصل بهار مردم؛ کودکان و میان سالان خود را حجامت می‌‌کردند و اصطلاحا این مراسم را عید خون می‌‌نامیده‌‌اند و معتقد بودند، با دفع فضولات و سموم از بدن موجبات سلامتی فرد را فراهم می‌‌نماید.

ابزار حجامت سنتی در موزه ها و در مراکز آثار باستانی تا زمان هزار سال قبل به چشم می‌‌خورد.

 

جایگاه حجامت در طب سنتی ما کجاست؟

تمامی بزرگان طب سنتی ایران از حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکر کرده اند.

محمد زکریای رازی در کتاب الحاوی، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب قانون در طب، سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی، عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه فی مجمع الجوامع به شیوه گسترده ای پیرامون حجامت و کاربرد آن در درمان صحبت کرده اند، و از حجامت برای درمان بیماریهای فراگیر و مهمی مانند سکته قلبی؛ مالیخولیا؛ سر دردهای میگرنی و بخشی از بیماریهای پوستی بهره می‌‌گرفته اند.

در طب اسلامی ومنابع مذهبی نیز توصیه های فراوانی به انجام حجامت شده است.

رسول اکرم(ص) وائمه اطهار(ع) خود حجامت می‌‌کرده اند و روش انجام آن را بیان فرموده اند و ویژگیهای درمانی آن را برشمرده اند.

یکی از مهمترین روایاتی که در زمینه حجامت در منابع معتبر روایی آمده است و در ذیل آیه یک سوره إسراء در تفسیر المیزان و برخی از تفاسیر آمده است. در حدیث شب معراج که رسول اکرم(ص) می‌‌فرمایند: «وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم، بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم، مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر فرما».

(گفتگو با: حیدر رحمانپور؛ عضو موسسه تحقیقات حجامت ایران)

قبل و بعد از حجامت چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

الف - خوراک قبل و بعد از حجامت:

ائمه‌‌‏ى معصومین(ع) در احادیث خود به خوراک مناسب براى قبل و بعد از حجامت اشاره فرموده‏‌‌اند که در اینجا برخى از آن‏‌‌‌ها را بیان مى‏‌‌کنیم:

1- در روایتى از عبدالملک نوفلى آمده که بر امام صادق(ع) وارد شدم. در دست ایشان انارى دیدم. فرمود:

«انارى بیاور، چرا که من از هیچ چیز به اندازه‌‌‏ى شریک گرفتن در خوردن انار ناراحت نمى‏‌‌شوم. سپس حجامت نمود و امر فرمود که حجامت کنم و من نیز حجامت کردم. سپس انار دیگرى خواست...»

2- در روایت دیگرى حمیرى مى‏‌‌گوید: «به امام صادق‏(ع) نامه نوشتم و عرض کردم که من خون و صفرا دارم. زمانى که حجامت مى‏‌‌کنم، صفرا بر من غلبه مى‏‌‌کند و زمانى که حجامت را به تأخیر مى‏‌‌اندازم خون به من ضرر مى‏‌‌رساند. نظر شما در این مورد چیست؟

سپس حضرت به من نامه نوشت که حجامت کن و براى تاثیر حجامت ماهى تازه بخور. دوباره مسئله را سئوال کردم. ایشان نوشت حجامت کن و ماهى تازه با آب و نمک بخور. این کار را انجام دادم و سلامت یافتم.»

البته از متن حدیث چنین بر مى‌‌‌‏آید که دستور مصرف ماهى تازه براى چنین شخصى با وضعیت خاص خود بوده است نه براى همه‌‌‏ى مردم.

3- مرد دیگرى روایت مى‏‌‌کند که خدمت امام صادق(ع) بودم. حضرت، حجّام خواست و فرمود:

ابزار حجامت را بشوى و انارى خواست و میل فرمود و پس از این که از حجامت فارغ شد، انار دیگرى خواست و میل کرد و فرمود این کار مُرار (صفرا) را فرو مى‏‌‌نشاند.

4- امام حسن عسکرى(ع) مى‏‌‌فرماید:

«بعد از حجامت انار شیرین میل کنید، چون انار خون را آرام مى‏‌‌کند و آن را در مسیر خود صاف مى‏‌‌گرداند.»

5- یک روز امام رضا(ع) فرمود:

«اى معتب، براى من ماهى تازه تهیه کن. می‌‌خواهم حجامت کنم. تهیه کردم. پس فرمود: اى معتب براى من سوپى درست کن. سوپ را براى ایشان درست کردم و حضرت از آن تناول فرمود.»

6- امام رضا(ع) در رساله‌‌‏ى ذهبیّه، فرمایش مفصّلى در مورد خوراک بعد از حجامت دارند که قسمتى از آن را در اینجا مى‏‌‌آوریم:

«پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‌‌‏ى پارچه‌‌‏ى کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. بعد یک حبه از تِریاق اکبر (نام یک داروى قدیم) به اندازه‌‌‏ى ماش میل کنید.

پس از حجامت و فصد، آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف کنید و در جایى که این امکانات وجود ندارد، بالنگ را زیر دندان بگیرید و روى آن جرعه‏اى آب نیم‏گرم بنوشید.

اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلى استفاده شود که این شربت شما را از بیمارى‏هاى خطرناک لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‌‌‏ى خداوند ایمن خواهد داشت.

امام رضا(ع): سفارش مى‏‌‌کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت.

پس از حجامت و فصد از خوردن غذاهاى نمک‏دار تا مدت 3 ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیمارى جرب دچار شود...»

ب - پرهیز از حجامت به هنگام گرسنگى:

از مجموعه‌‌‏ى احادیث و روایات برمى‏آید که حجامت باید در زمان سیرى انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگى مضرّ است. از امام صادق(ع) روایت شده که:

«حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت‏بخش بدن است.»

حضرت صادق(ع) فرمود:

«از حجامت در حال گرسنگى بپرهیزید.»

حضرت هم‏چنین فرمود:

«بعد از خوردن طعام، با حجامت خون جمع مى‏‌‌شود و بیمارى دفع مى‏‌‌گردد. اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خون دفع می‌‌شود، ولى بیمارى در بدن مى‏‌‌ماند.»

ج - دعاى حجامت امام رضا(ع):

امام رضا(ع) براى حجامت دعاى خاصى ذکر فرموده‏‌‌اند. این مطلب اهمیت همراهى درمان روحى و دعا درمانى با درمان‏هاى جسمى در طبّ اسلامى را اثبات مى‏‌‌کند. متن دعا چنین است:

«وقتى خواستى حجامت کنى، چهار زانو جلوى حجّام بنشین و بگو: اَعوذ بِاللهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.»(بحار، ج 62، ص 117)

یعنى: «در حجامت خود به خداوند کریم پناه مى‏‌‌برم از خونریزى و از هر ناراحتی، علت، سختى‏ و درد و مرضی و (خداوندا) از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب مى‏‌‌کنم.»

د- پرهیز از مقاربت و هیجان‌‏هاى عصبى، قبل و بعد از حجامت:

امام رضا(علیه السلام) در رساله‌‌‏ى ذهبیّه مى‏‌‌فرماید:

«فصد و حجامت پس از عمل جماع خوب نیست. باید میان جماع و حجامت و فصد، حداقل دوازده ساعت فاصله باشد... پس از حجامت نباید بلافاصله به زنان نزدیک شد.

به علاوه مقرر است که انسان بعد از حجامت، از حرکت زیاد و خشم و هیجان بپرهیزد.

برای دریافت سالنمای حجامت سال 1393 روی عکسهای زیر کلیک کنید:

               

منبع:وب برای همه مفیده