شیعه و سنی از اختلاف تا همدلی / مروری بر مصاحبه دکتر احمد الطیب، شیخ الازهر
قرآن کریم مؤمنان را برادر می‌نامد و می‌فرماید: «انما المؤمنون اخوه» و تصریح می‌کند: «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا: به ریسمان الهی چنگ بزنید و پراکنده مشوید»؛ از این روی بر مسلمانان واجب است با پرهیز از اختلاف‌افکنی‌ها، زیر چتر اسلام گرد بیایند و بر وحدت میان خود بیفزایند تا آتش فتنه‌هایی را که در گوشه و کنار جهان برافروخته شده است، با آب تدبیر و تأکید بر نقاط مشترک و دوری از موجبات اختلاف، خاموش کنند.
میان کسانی که به یک خدا، یک پیغمبر، یک قبله، یک کتاب و یک دین معتقدند، ضرورتهای عقلی و نقلی ایجاب می‌کند بدبینی‌ها و دشمنی‌ها را کنار بزنند و همدلی و اتحاد را جایگزین اختلافات سازند؛ اختلافاتی که بی‌گمان دستاویز دشمنان مشترک قرار می‌گیرد و به این طریق اصل دین را تضعیف می‌کنند و ریشه آن را می‌زنند. منشأ بسیاری از این اختلافات، فقدان آشنایی لازم از یکدیگر و گفتگوى علمى بین عالمان راستین طرفین است، به اضافة خرافه‌ها و دروغهایى که به توهین و تحقیر همدیگر می‌انجامد و توجه را از دشمن مشترک بازمی‌دارد.
خوشبختانه از دیرباز علمای متعهد و بیدار کوشیده‌اند در جهت تقریب و تبیین گام بردارند و در این راستا رواست نخست از محدثان و دانشورانی یاد کرد که با درک درست از نقطه وصل مسلمانان، یعنی «ثقلین» (قرآن و اهل بیت پیامبر اکرم(ص))، به معرفی آنان از زبان صاحب شریعت پرداخته‌اند و کتابهای ارزشمندی در این زمینه نگاشته‌اند؛ از قبیل: خصائص امیرالمؤمنین (از امام نسائی)، فضائل اهل البیت (احمد بن حنبل)، مناقب علی و ما نزّل من القرآن فی علی(ع) (ابن َمردویه)، ذخائرالعقبی، ینابیع الموده (قندوزی)، فرائدالسمطین و انبوهی از دیگر کتب روایی (همچون صحاح ششگانه) که بخشی را به اهل بیت اختصاص داده‌اند و بدین ترتیب در مسیر همدلی میان مسلمین گام برداشته‌اند.
در دوره‌های اخیر افتخار دردادن ندای وحدت اسلامی از آن سید جمال‌الدین اسدآبادى است که کشورهای اسلامی را درنوردید و اندیشة بزرگش را با عالمان در میان نهاد و کسانی چون شیخ محمد عبده را با خود هم‌عقیده ساخت وسپس بزرگانی از قبیل کاشف‌الغطاء، شیخ عبدالمجید سلیم و علامه محمدتقى قمى این راه را ادامه دادند تا اینکه در سال 1366ق دارالتقریب در قاهره تأسیس شد و آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت در جهت نزدیکی مذاهب اسلامی همت گماشتند و در پی گسترش همکاری و همبستگی علمای مذاهب اسلامی، فتوای شیخ شلتوت (از رؤسای دانشگاه الازهر و مفتی بنام مصر) مبنی بر جواز پیروی از مذاهب امامی صادر شد. وی فتوا داد: «مذهب جعفری معروف به مذهب امامی‌اثناعشری، مذهبی است که شرعاً پیروی از آن مانند پیروی از مذاهب اهل‌سنت جایز است و سزاوار است مسلمانان این مطلب را بدانند و از عصبیت و طرفداری‌های بی‌جا و بدون حق و حمایت از مذهب معینی خودداری کنند... جایز است برای کسی که اهلیت نظر و اجتهاد را ندارد، از ایشان تقلید کند و به آنچه در فقهشان مقرر داشته‌اند، عمل بنماید، و در این مسئله بین عبادات و معاملات تفاوتی نیست.»
این نگرش محدود به آن مرحوم نیست؛ چنان که به گفتة مفتی دیگر مصر، دکتر نصر فرید واصل: «هر مسلمانی که به خدا ایمان دارد و شهادتین می‌گوید و ضروریات دین را پذیرفته و آگاه به ارکان اسلام و نماز و شرایط آن باشد، امامتش برای دیگران و امامت دیگران برای او در صورت دارا بودن آن شروط، صحیح است هر چند از نظر فقهی با یکدیگر اختلاف داشته باشند؛ و پیروان اهل بیت از این قبیل می‌باشند و در اصول شریعت با یکدیگر اختلافی نداریم. از این رو ما در تهران و قم پشت سر آنان نماز خواندیم.»
اقدامات دارالتقریب، به طرح گشودن باب اجتهاد و در نتیجه، جواز پیروی از دیگر مذاهب اسلامی انجامید؛ به طوری که شیخ محمدمصطفی مراغی (رئیس سابق الازهر) گفت: «می‌توان از غیر چهار پیشوای معروف [تسنن]، چنانچه به نقل صحیح باشد و مرادشان فهمیده شود، پیروی کرد.»
پیش از آن هم شیخ محمد عبده درباره فقه مقارن پیشنهاد کرده بود و دارالتقریب و الازهر به آن شکل رسمی‌تری بخشیدند و کرسی فقه مقارن را همراه با داخل کردن فقه شیعه در آن دانشگاه به وجود آوردند. شیخ شلتوت در این باره می‌نویسد: «ما به یاری خدا تصمیم گرفته‌ایم فقه اسلامی را در دانشکده حقوق اسلامی به تمام مذاهب فقهی که اصول آنها معروف و روششان آشکار است، تدریس نماییم و بدون شک مذهب شیعه امامی و زیدی در میان آنها خواهد بود.»
به گفته شیخ قرضاوی: «شیعه و سنی همگی شهادتین می‌گویند و به سمت قبله‌ای واحد نماز می‌خوانند. ما خواستار گسترش وحدت بین مسلمانان و پرهیز از ایجاد تنش بین یکدیگریم. امت اسلامی باید وحدت خود را حفظ کند. اگر مسلمانان از نیروهای انسانی، اقتصادی و علمی خود استفاده کنند، از جهان سوم خارج خواهند شد و پیشرفت خواهند کرد.»
و اما از عالمان شیعه، بزرگانی در راه رسیدن به وحدت سخت کوشیدند و کسی چون علامه کاشف‌الغطا می‌گفت: «جمعیت تقریب می‌خواهد که میان طوایف اسلامی قرابت و همبستگی برقرار سازد و دشمنی استوار میان آنان را از میان بردارد و آنها را به سوی فرمان خدا دعوت نماید که به رشته اسلامی بپیوندند و تفرقه و پراکندگی را کنار بگذارند تا مبادا عظمت وشوکتشان به باد رود و فرومایه‌ترین کسان برآنان مسلط گردند.»
علامه شرف‌الدین هدفی بزرگتر را مطرح کرد و از اتحاد اسلامی گفت و آثار و نتایج وحدت کلمه را بر‌شمرد: « هنگامی که وحدت کلمه پیدا شد و عزمها متحد گشت و دلها باهم پیوند یافت و تصمیم‌ها یکی شد، می‌توان در راه اعتلای امت اسلامی قیام کرد و مسلمین را در جهان به مقامی که باید برسند، رسانید. اگر امت اسلامی گروههایی باشند پراکنده و ملتهایی با هم دشمن و غافل از مصالح عالیه، چنین قومی همواره اسیر ذلت‌اند و بی‌سامانی تا بدانجا که هرکس رسد، در آنان طمع بندد و هر جهانخواری، آنان را طعمه خویش خواهد و هر تیراندازی، آنان را آماج می‌سازد و هر تازه به قدرت رسیده‌ای از آنان باج می طلبد. اگر مسلمانان متحد شوند، می‌توانند اصالت میراث تمدنی و دینی خویش را بازیابند.»
در راستای چنین آرمانی، امام خمینی(ره) فرمود: «ما با مسلمین اهل تسنن یکی هستیم. اگر کسی کلامی بگوید که باعث تفرقه بین ما مسلمانها بشود، بدانید که یا جاهل است، یا از کسانی است که می‌خواهد بین مسلمانان اختلاف بیندازند. ما همه با هم برادریم.» با حمایت قاطعانه ایشان، هفت روزی که میان شیعیان و اهل سنت در مورد تولد پیامبر اسلام(ص)، اختلاف وجود دارد، یعنی ما بین دوازدهم تا هفدهم ماه قمری ربیع‌الاول، هفته وحدت نامیده شد که معمولا همه ساله در آن کنفرانس هفته وحدت برگزار می‌شود.
***
و اما جدیدترین اظهار نظر در این زمینه را آقای دکتر احمد طیب رئیس الازهر در گفتگو با شبکه نیل مصر بیان کرده‌اند که متن آن در ذیل از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد. خبرنگار پرسید:
آیا به نظر شما عقاید شیعه مشکل ندارد؟
شیخ طیب: نه، چه مشکلی دارند؟ 50 سال پیش شیخ شلتوت فتوا داده است که شیعه مذهب پنجم اسلام و مانند مذاهب دیگر است.
فرزندان ما در حال شیعه شدن هستند؛ چه باید بکنیم؟
خوب بشوند، مگر کسی از مذهب حنفی به مالکی برود، ما اشکالی به او می‌گیریم؟ خوب اینها هم از مذهب چهارم به مذهب پنجم رفته‌اند.
شیعیان با ما در حال قوم و خویشی هستند و با فرزندان ما ازدواج می‌کنند.
چه اشکالی دارد؟ بین مذاهب ازدواج آزاد است.
می‌گویند شیعیان قرآنشان فرق می‌کند!
این حرفها خرافة پیرزنهاست. قرآن شیعیان با ما هیچ فرقی ندارد و حتی رسم‌الخطشان نیز مانند قرآن ماست.
23 روحانی از یک کشور (عربستان) فتوا داده‌اند که: «شیعیان کافر و رافضی هستند.»
برای مسلمین جهان، فقط الازهر می‌تواند فتوا دهد و فتوای آنها اعتباری ندارد.
پس این اختلافاتی که بین شیعه و سنی مطرح می‌کنند، چیست؟
این اختلافات سیاست خارجی است و می‌خواهد بین شیعه و سنی اختلاف بیاندازد.
شیعیان که ابوبکر و عمر را قبول ندارند. چگونه می‌گویید اینها مسلمان هستند؟
بله، قبول ندارند؛ اما مگر اعتقاد به ابوبکر و عمر جزو اصول دین اسلام است؟ قصه ابوبکر و عمر یک قصه تاریخی است و تاریخ به اصول اعتقادات ربطی ندارد.
شیعیان می‌گویند امام زمانشان از 1000 سال پیش هنوز زنده است.
خوب ممکن است، چرا ممکن نباشد؟ ولی دلیلی ندارد ما اعتقاد آنان را داشته باشیم.
آیا ممکن است کودک 8 ساله امام باشد؟ شیعیان معتقدند کودک 8 ساله امام شده است.
وقتی یک طفل در گهواره پیغمبر بشود، اینکه یک کودک 8 ساله هم امام باشد، عجیب نیست، هرچند ممکن است ما به عنوان اهل تسنن این اعتقاد را قبول نداشته باشیم؛ اما این موضوع به اسلام آنها صدمه‌ای نمی‌زند و آنها مسلمانند.
منبع: روزنامه اطلاعات
