منظور از «لقاء اللّه» چیست؟
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به پرسشی درباره منظور از «لقاء اللّه» پاسخ دادند.
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به پرسشی درباره منظور از «لقاء اللّه» پاسخ گفته است.
متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
منظور از «لقاء اللّه» چیست؟
در آیات متعددی از قرآن مجید که اشاره به قیامت و رستاخیز می‌کند تعبیر به «لقاء اللَّه» یا «لقاء ربّ» آمده است
این تعبیر بسیار پرمعنی و عمیق است، هرچند جمعی از مفسّران، بسیار ساده از کنار آن گذشته‌اند:
گاه گفته‌اند منظور از «لقاء اللَّه» ملاقات فرشتگان خدا در قیامت است.
گاه گفته‌اند منظور ملاقات حساب و جزاء و ثواب او است.
و گاه گفته‌اند به معنی ملاقات حکم و فرمان او است.
و به این ترتیب هر کدام کلمه‌ای را در تقدیر گرفته‌اند، در حالی که می‌دانیم تقدیر بر خلاف اصل است و تا دلیلی بر آن نباشد باید از آن پرهیز کرد.
بدون شک منظور ملاقات حسی پروردگار نیست، چرا که ملاقات حسی تنها در مورد اجسام است که دارای مکان و زمان و رنگ و کیفیات دیگرند، به طوری که می‌توان آنها را با چشم ظاهر دید.
بلکه منظور یک شهود باطنی و دیدار و ملاقات روحانی و معنوی با خدا است، زیرا در قیامت حجاب‌ها کنار می‌رود، و آثار خداوند چنان در عرصه محشر و تمام صحنه‌ها و مواقف قیامت ظاهر و آشکار می‌گردد که همه کس حتی کافران خدا را با چشم دل می‌بینند، و او را دیدار می‌کنند! (هرچند این دیدارها متفاوت است).
مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر المیزان چنین می‌گوید: «بندگان خدا در شرائطی قرار می‌گیرند که حجابی میان آنها و پروردگارشان نیست، زیرا طبیعت روزقیامت ظهور و بروز حقایق است، همانگونه که در آیه 25 سوره نور آمده: «وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ» (در آن روز می‌دانند که خداوند حق آشکار است) «1».
جالب اینکه در حدیث مشروحی می‌خوانیم مردی خدمت امام امیر مؤمنان علی علیه السلام آمد و عرض کرد من درباره قرآن مجید به شک افتاده‌ام!
امام فرمود: چرا؟!
عرض کرد: در آیات بسیاری می‌بینیم که قرآن سخن از ملاقات پروردگار در قیامت می‌گوید، و از سوی دیگری می‌فرماید: لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ: «چشم‌ها او را درک نمی‌کند، و او چشم‌ها را درک می‌کند» این آیات چگونه با هم سازگار است؟.
امام علیه السلام فرمود: اللِّقاءُ هُنا لَیْسَ بِالرُّؤْیَةِ، وَ الِّلقاءُ هُوَ الْبَعْثُ فَافْهَمْ جَمیعَ ما فی کِتابِ اللَّه مِنْ لِقائِهِ فَانَّهُ یَعْنی بِذلِکَ الْبَعْثَ:
«لقاء به معنی مشاهده با چشم نیست، بلکه لقاء همان رستاخیز و برانگیخته شدن مردگان است، پس معنی تمام آنچه در قرآن تعبیر به لقاء اللَّه شده است درک کن که همه به معنی بعث است» «2».
در حقیقت امیر مؤمنان علی علیه السلام مسأله لقاء اللَّه را به چیزی تفسیر می‌کند که شهود پروردگار از لوازم آن است، آری روز رستاخیز روز برطرف شدن حجاب‌ها و کنار رفتن پرده‌ها، و ظهور آیات حق، و تجلی خداوند بر قلوب است، و از این تعبیر امام علیه السلام هر کس به فراخور حال خود مطلب را در سطوح مختلف درک می‌کند، و همان گونه که گفتیم شهود باطنی اولیاء اللَّه در قیامت با افراد عادی بسیار متفاوت و مختلف است. «3»
فخر رازی در تفسیرش در اینجا بیان جالبی دارد، او می‌گوید: «انسان در این دنیا به خاطر غرق شدن در امور مادی و تلاش برای معاش غالباً از خدا غافل می‌شود،
ولی در قیامت که همه این شواغل فکری برطرف می‌گردد انسان با تمام وجودش متوجه پروردگار عالم می‌شود و این است معنی لقاء اللَّه» «4» «5»
این حالت ممکن است بر اثر پاکی و تقوا و عبادت و تهذیب نفس در این دنیا برای گروهی پیدا شود، چنان که در نهج البلاغه می‌خوانیم: یکی از دوستان دانشمند علی علیه السلام به نام «ذعلب یمانی» از امام علیه السلام پرسید «هل رأیت ربک»: «آیا خدای خود را دیده‌ای»؟!
امام علیه السلام فرمود أ فأعبد ما لا اری آیا خدائی را که نبینم پرستش کنم»؟!
و هنگامی که او توضیح بیشتر خواست امام اضافه کرد: لا تدرکه العیون بمشاهدة العیان و لکن تدرکه القلوب بحقائق الایمان» «چشم‌های ظاهر هرگز او را مشاهده نکنند، بلکه قلبها به وسیله نور ایمان او را درک می‌نمایند» «6».
ولی این حالت شهود باطنی در قیامت برای همگان پیدا می‌شود، چرا که آثار عظمت و قدرت خدا در آنجا آنچنان آشکار است که هر کوردلی هم ایمان قطعی پیدا می‌کند. «7»
______________________________
(1)- تفسیر المیزان جلد 15 صفحه 103 و جلد 10 ص 69.
(2)- توحید صدوق صفحه 267 (با تلخیص).
(3)- تفسیر پیام قرآن 5/ 44
(4)- «تفسیر کبیر فخر رازی» ذیل آیه مورد بحث.
(5)- تفسیر نمونه 17/ 359
(6)- نهج البلاغه کلام 179.
(7)- تفسیر نمونه 1/ 217
