راههای دستیابی به توکّل

توکّل بر خدا، ناراحتی ها و نگرانی ها را از بین می برد؛ چرا که ریشة آنها را از میان برده است. عامل برخی فشارهای روانی، احساس ضعف و ناتوانی در برابر مشکلات است و توکّل بر خدا، ریشة این احساس را از بین می برد.

 به برخی از راههای دستیابی به توکّل از نگاه آیات و روایات اشاره می شود:

 

 اعتماد به خداوند در کارها

روح و عصارة توکّل، اعتماد به خداوند متعال است که این اعتماد، آرامش و سکون را به ارمغان می آورد؛ چون تکیه کردن بر یک منبع مطمئن قدرت، از عوامل بسیار مهم در افزایش مقاومت در برابر سختیها است. کسی که به یک منبع قدرت اتّکال می کند، قدرت او را به قدرت خود پیوند می زند. از این رو، بر توان خود می افزاید و احساس اقتدار می کند. از سوی دیگر، شخص با اعتماد به یک منبع قدرت، تحت حمایت و حفاظت صاحب قدرت قرار می گیرد و همین امر موجب تقویت روحی و روانی انسان می گردد. پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) دربارة نقش توکل در افزایش قدرت، می فرماید: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْیَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ؛[1] هر که دوست دارد نیرومندترین مردم باشد، باید به خدا توکّل کند.

 

... توکّل بر خدا، ناراحتی ها و نگرانی ها را از بین می برد؛ چرا که ریشة آنها را از میان برده است. عامل برخی فشارهای روانی، احساس ضعف و ناتوانی در برابر مشکلات است و توکّل بر خدا، ریشة این احساس را از بین می برد.[2]

 

همان گونه که امام علی (علیه السلام) فرمود: أصْلُ قُوَّةٍ الْقَلْب التَّوَکُلُ عَلَى اللهِ؛[3] ریشه [اطمینان و] قوّت قلب انسان، توکّل [و اعتماد] به خدا است. از این رو، شهید مرتضی مطهری (رحمه الله)، توکّل را عامل تقویت روح بشر می داند و می نویسد: از آیة وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ؛[4] معلوم می شود که دو جور مدد است: یک مدد این است که قوّه و قدرتی به کمک انسان می آید، و دیگر اینکه ذهن و روح انسان روشن می شود.[5]

 

علاوه بر این، چون با اتّکا به خدا تحت حمایت و حفاظت ایشان قرار گرفته ایم، می دانیم که او در حق ما کوتاهی نمی کند و آنچه را که برای سعادت ما لازم است، فراهم می نماید، در نتیجه، آرامش به سراغ ما می آید.

 

امام رضا (علیه السلام) در ضمن اشاره به درجات توکّل، به این نکته پرداخته و فرموده اند: توکّل درجاتی دارد: یکی از آنها این است که در تمام کارهایت، در آنچه با تو کند، به او اعتماد کنی و به آنچه با تو کند، خشنود باشی و بدانی که او از هیچ خیر و نظر لطفی دربارة تو کوتاهی نمی کند و بدانی که در این باره حکم، حکم او است، پس با واگذاری این امور به خدا بر او توکّل کن! یکی دیگر از درجات توکّل این است که به غیبهای خدا که در علم تو نگنجد، ایمان داشته باشی و علم آنها را به او و به امنای او بر آنها واگذاری و در این غیب ها جز آنها تنها به او اعتماد کنی.[6]

 

 

از این حدیث چنین برمی آید که بیشترین جایی که مناسب است انسان به خدای متعال توجه پیدا کند و بر او توکّل نماید، آن زمانی است که از اسباب عادی کاری ساخته نیست. مانند هنگامی که طبیب از درمان بیماری اظهار عجز می کند. اگر بیمار ایمان نداشته باشد، به شدت ناامید گشته، تن به مرگ می دهد؛ اما انسان مؤمن هرگز نگران نمی شود و امید دارد که خدای متعال راه دیگری پیش روی او قرار دهد. او می داند که خدای متعال می تواند یکی از ملائکة خود را بفرستد و مسیر حرکت سلسله را تغییر دهد، نظیر سوزن بانی که با عوض کردن ریل، مسیر حرکت قطار را عوض می کند.

 

قرآن کریم می فرماید:  فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً؛[7] آنها که امور را تدبیر می کنند. بنابراین، برخی ملائکه واسطة در تدبیرند.[8]

 

اگر انسان، چنین تصوّری از خدا داشته باشد و بر چنین منبع قدرتی توکّل کند، در سخت ترین مشکلات، آرام خواهد بود. این، یک مهارت شناختی است؛ شناختی مبتنی بر واقعیتها. توجّه به این واقعیت که خداوند، همواره با انسان است و در صورت نیاز، پاسخگو و اجابت کننده است، نه تنها مانع فشار مضاعف می شود؛ بلکه سبب می گردد که انسان، توان مقابله بیشتری بیابد. به همین جهت، امام علی (علیه السلام) می فرماید: مَنْ تَوَکَّلَ لَمْ یَتَهَمَّ؛[9] هر کس توکّل کند، اندوهگین نمی شود.[10]

 

 

پی نوشت: 

[1]. جامع الأخبار، شیخ صدوق، ص321، ح 904.

[2]. رضایت از زندگی، عباس پسندیده، نشر دار الحدیث، قم، ص318 و 319.

[3]. غرر الحکم، تمیمی آمدی، ص197، ح 3879.

[4]. عنکبوت / 69.

[5]. گفتارهایی در اخلاق اسلامی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ص41.

[6]. التَّوَکُّلُ دَرَجَاتٌ؛ مِنْهَا أنْ تَثِقَ بِهِ فِی أمْرِکَ کُلِّهِ فِیمَا فَعَلَ بِکَ فَمَا فَعَلَ بِکَ کُنْتَ رَاضِیاً، وَ تَعْلَمُ أنَّهُ لَمْ یَأْلُکَ خَیْراً وَ نَظَراً وَ تَعْلَمُ أنّ الْحُکْمُ فِی ذَلِکَ لَهُ، فَتَتَوَکَّلُ عَلَیْهِ بِتَفْوِیضِ ذَلِکَ إِلَیْهِ وَ مِن ذَلِکَ الْإِیمَانُ بِغُیُوبِ اللهِ الَّتِی لَمْ یُحِطْ عِلْمُکَ بِهَا فَوَکَلتَ عِلْمَهَا إِلَیهِ وَ إِلَى أمَنَائِهِ عَلَیْهَا وَ وَثِقْتَ بِهِ فِیهَا وَ فِی غَیْرِهَا. تحف العقول، ص443.

[7]. نازعات / 5. کسانی که در راه ما تلاش می کنند را به راههایمان هدایت می کنیم و خداوند با نیکوکاران است.

[8]. محمدتقی مصباح یزدی، 25/11/1391 ش.

[9]. غرر الحکم، ح 3881؛ عیون الحکم والمواعظ، لیثی واسطی، دارالحدیث، قم، 1376 ش، ص429؛ مستدرک الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، قم، 1408 ق، ج15، ص233.

[10]. رضایت از زندگی، عباس پسندیده، انتشارت معارف، قم، ص319 و 320.

 

 

ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 170 .