شیوه تعامل با منافقان

منافق چون با ظاهری دینی با مؤمنان روبه‌رو می‌شود، قبل از هر چیز باید او را شناخت و شناخت منافقان بصیرت می ‌طلبد.

 آیت الله جوادی آملی در بخشی از کتاب مفاتیح الحیات برخی از اوصاف منافقان و شیوه تعامل با آن ها را بیان کرده‌اند.

یکی از گروه ‌های انحرافی و بسیار خطرناک در جامعه اسلامی منافقان هستند که شاخه ‌ای از فاسقان شمرده می‌ شوند. آنان سوگندهای [دروغین] خود را به عنوان سپر صیانت از آسیب می‌ گیرند و با این نیرنگ مردم را از راه خدا باز می‌ دارند. ظاهرشان بسیار فریبنده است؛ ولی دشمن حقیقی شما و دین ‌هستند و خداوند، مسلمانان را از این گروه برحذر داشته است. شناخت منافقان نیز بصیرت می ‌طلبد.

 

برخی از اوصاف منافقین

منافق چون با ظاهری دینی با مؤمنان روبه‌رو می‌شود، قبل از هر چیز باید او را شناخت؛ از همین رو به برخی از اوصاف آن ‌ها اشاره می‌ شود:

ادعای دروغین ایمان

خداوند متعال می فرماید: ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنینَ﴾ و گروهى از مردم کسانى هستند که مى‏گویند: «به خدا و روز رستاخیز ایمان آورده‏ایم.» در حالى که ایمان ندارند. (1)

نیرنگ بازی

آنان با خدا و کسانی که ایمان آورده‌اند سخت نیرنگ می‌ بازند؛ ولی جز خود را فریب نمی‌ دهند، و این را درنمی‌ یابند.

انحصارطلبی

قرآن کریم می فرماید: ﴿یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ﴾

آنها مى‏گویند: «اگر به مدینه بازگردیم، عزیزان ذلیلان را بیرون مى‏کنند!» در حالى که عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است؛ ولى منافقان نمى‏دانند. (2)

ترس از مرگ

هنگامی که جهاد بر آنان واجب شد، بر خلاف انتظار، گروهی از ایشان از مردم [مشرکان] ترسیدند، مانند ترس از خدا یا ترسی بیشتر، و گفتند: پروردگارا چرا پیکار را بر ما مقرّر داشتی؟... .

زورمداری طبقه‌گرایی

قرآن می فرماید: ﴿وَ إِذا قیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ﴾

و هنگامى که به آنان گفته شود: «همانند(سایر) مردم ایمان بیاورید!» مى‏گویند: «آیا همچون ابلهان ایمان بیاوریم؟!» بدانید اینها همان ابلهانند ولى نمى‏دانند!. (3)

سازشکاری با دشمن

ذات باریتعالی می فرماید: ﴿ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطیعُکُمْ فی‏ بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ﴾

این به خاطر آن است که آنان به کسانى که نزول وحى الهى را کراهت داشتند گفتند: «ما در بعضى از امور از شما پیروى مى‏کنیم؟» در حالى که خداوند پنهانکارى آنان را مى‏داند. (4)

کسالت و خودنمایی در عبادت

خداوند متعال در کتاب محکم خود می فرماید: ﴿إِنَّ الْمُنافِقینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى‏ یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَلیلاً﴾

منافقان مى‏خواهند خدا را فریب دهند؛ در حالى که او آنها را فریب مى‏دهد؛ و هنگامى که به نماز برمى‏خیزند، با کسالت برمى‏خیزند؛ و در برابر مردم ریا مى‏کنند؛ و خدا را جز اندکى یاد نمى‏نمایند!. (5)

منافق چون در باطن کافر است و خدا را قبول ندارد، اصلاً به یاد او نخواهد بود؛ چه اندک و چه فراوان. طبق کلام نورانی حضرت امیرموٴمنان سلام الله علیه در ذیل همین آیه، منافقان فقط برای دنیا به یاد خدایند و دنیا متاع قلیل است، از این جهت خدا فرمود: ﴿إلاّ قَلیلاً﴾.

تمسخر مؤمنان

کلام الهی در این خصوص می فرماید: ﴿وَ إِذا لَقُوا الَّذینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا إِلى‏ شَیاطینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکُمْ إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ﴾

و هنگامى که افراد با ایمان را ملاقات مى‏کنند، مى‏گویند: «ما ایمان آورده‏ایم!» (ولى) هنگامى که با شیطان هاى خود خلوت مى‏کنند، مى‏گویند: «ما با شمائیم! ما فقط (آنها را) مسخره مى‏کنیم!. (6)

پیمان‌شکنی و کذب

ذات اقدس إله می فرماید: ﴿فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فی‏ قُلُوبِهِمْ إِلى‏ یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللَّهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ﴾ این عمل، (روح) نفاق را، تا روزى که خدا را ملاقات کنند، در دل هایشان برقرار ساخت. این به خاطر آن است که از پیمان الهى تخلّف جستند؛ و به خاطر آن است که دروغ مى‏گفتند. (7)

پنهان‌کاری

قرآن کریم می فرماید: ﴿أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ﴾ آیا نمى‏دانستند که خداوند، اسرار و سخنان درگوشى آنها را مى‏داند؛ و خداوند داناى همه غیب ها(و امور پنهانى) است؟. (8)

خیانت، حق ناشناسی و عیّاشی گری

در روایات نیز صفات منافقان به وضوح بیان شده و حضرات معصومین این گروه خطرناک را به مسلمانان معرفی نموده اند. «ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّى مَنْ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ» امام صادق سلام الله علیه فرمود: سه چیز در هر کسی باشد، او منافق است، گرچه روزه بگیرد و نماز بگزارد؛ کسی که هرگاه سخن بگوید دروغ می‌گوید و هرگاه وعده دهد، خلف وعده کند و هرگاه امین شمرده شود، خیانت ورزد. (9)

امام صادق سلام الله علیه فرمود: سه گروه ‌اند که جز منافق معروف به نفاق، نسبت به آنان بی ‌احترامی نمی‌کند: 1. کسی که موی او در اسلام سفید شده باشد. 2. دانشمند قرآن ‌شناس. 3. پیشوای دادگر.

عیاشی‌گری

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ یَأْکُلُونَ طَیِّبَاتِ الطَّعَامِ وَ أَلْوَانَهَا وَ یَرْکَبُونَ الدَّوَابَّ وَ یَتَزَیَّنُونَ بِزِینَةِ الْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا وَ یَتَبَرَّجُونَ تَبَرُّجَ النِّسَاءِ وَ زِیُّهُمْ مِثْلُ زِیِّ الْمُلُوکِ الْجَبَابِرَةِ هُمْ مُنَافِقُو هَذِهِ الْأُمَّةِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ شَارِبُوا الْقَهَوَاتِ لَاعِبُونَ بِالْکِعَابِ رَاکِبُونَ الشَّهَوَاتِ تَارِکُونَ الْجَمَاعَاتِ رَاقِدُونَ عَنِ الْعَتَمَاتِ مُفَرِّطُونَ فِی الْغَدَوَاتِ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا»

ای پسر مسعود! پس از من اقوامی خواهند آمد که غذاهای خوب و رنگارنگ می‌ خورند و بر مرکب سوار می ‌شوند در حالی که خود را به آرایش ویژه زنان برای شوهر، می‌آرایند و همچون زنان جلوه‌گری می‌ کنند و همانند شاهانِ ستمکار زندگی می‌کنند؛ آنان منافقان این امّت در آخر الزمان ‌اند که شراب می ‌نوشند و در پیِ بازی با دوشیزگانند و بر مرکبِ شهوت سوار می‌ شوند و نمازهای جماعت را ترک می‌گویند و با سهل ‌انگاری از نماز شامگاهان باز می ‌مانند و در خوردن زیاده ‌روی می‌کنند. خداوند متعال می فرماید: امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته‏اى روى کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروى نمودند؛ و به زودى(مجازات) گمراهى خود را خواهند دید!. (10)

 

شیوه تعامل با منافقان

انزجار قلبی از کردار آنان و توکل به خداوند

امیرمؤمنان علی صلوات الله علیه می‌فرماید: ای کمیل! از منافقان دوری کن و با خائنان همراهی نکن. ای کمیل! از رفتن به درِ خانه ستمکاران و اختلاط با آنان و کسب درآمد از طریق آن ‌ها برحذر باش و از اطاعت آنان و حضور در مجالسشان نیز بپرهیز که این کار موجب خشم خدا بر تو خواهد بود.

ای کمیل! هرگاه ناچار شدی نزد آنان روی پیوسته خدای متعال را به یاد آور و بر او توکّل کن و از شرّ آنان به خدا پناه ببر. نزدشان برو؛ ولی با قلب خود از کردارشان بیزار باش و با صدای بلند خدا را به عظمت یاد کن تا آن ‌ها بشنوند؛ زیرا [در این صورت] هیبت تو در آنان اثر خواهد کرد و از شرّشان در امان خواهی بود.

امام صادق صلوات الله علیه نیز فرمود: «یَا إِسْحَاقُ! صَانِعِ الْمُنَافِقَ بِلِسَانِکَ وَ أَخْلِصْ وُدَّکَ لِلْمُؤْمِن» ای اسحاق! با منافق تعامل زبانی داشته باش و دوستی‌ ات را برای مؤمن خالص کن. (11)

 

پاورقی:

1- بقره 8

2- منافقون 8

3- بقره 13

4- محمد 26

5- نساء 142

6- بقره 14

7- توبه 77

8- توبه 78

9- تحف العقول، ص315

10- (مکارم الاخلاق، ص 449). [سوره مریم، 59]

11- من لایحضره الفقیه، ج4، ص404