فدک، محکى بر عیار مسلمانى
شخصیت یگانه اى چون حضرت زهرا علیهاالسلام که به اوج وارستگى از دنیا رسیده است، چرا در مقابل غصب ملک خویش آن همه حساسیت نشان مى دهد؟!
شخصیت یگانه اى چون حضرت زهرا علیهاالسلام که به اوج وارستگى از دنیا رسیده است، چرا در مقابل غصب ملک خویش آن همه حساسیت نشان مى دهد؟! چرا براى بازپس گیرى فدک تمام مسلمانان را به قیام فرا مى خواند؟!
براى پاسخ گویى به چنین پرسش هایى دقت و ژرف نگرى در سیره علمى و عملى آن یگانه جهان ضرورى است; دقت در شیوه زندگانى آن جناب از یک سو و ژرف نگرى در مجموعه فرموده هاى ایشان از دیگرسوى مى تواند گره گشاى رمز و راز حقیقى قیام بزرگ آن حضرت باشد.
راز قیام بزرگ زهرا علیهاالسلام
زهرا علیهاالسلام دست پروده پیامبرى است که هماره به او درس خداگرایى و دنیا گریزى داده است. او در پرتو تعالیم الهى به چنان معرفت و بصیرتى دست یافته بود که اگر تمام کوه هاى جهان هم برایش به طلا بدل مى شد، در پیش چشمانش با ذره اى خاکستر تفاوت نمى کرد:
پیش او خاک بُوَد فدک; زان که در فلک بوسه زند به افتخار مَلَک، خاکِ پاى او (1)
سیره عملى فاطمه علیهاالسلام در دوران مالکیت چهارساله فدک صادق ترین گواه این حقیقت است; چراکه هرگاه درآمد سالیانه فدک به او تسلیم مى شد، تنها به اندازه ضرورت خویش بر مى داشت و باقى آن را بین فقیران تقسیم مى کرد.(2) این شیوه تا آن هنگام که فدک تحت اختیار فاطمه بود ادامه داشت(3); از این روى بسیارى از نیازمندان مدینه هماره چشم به راه رسیدن درآمد فدک به دستان سخاوتمند فاطمه بودند تا از انفاق آن بزرگوار، زندگى خویش را سامانى بخشند.
ژرف نگرى در مجموع خطابه هاى حضرت زهرا علیهاالسلام نیز، بویژه آن آتشین خطبه معروف، پرده از راز حماسه تاریخى آن جناب برمى دارد: « اى پدر! در پى هجران تو فاجعه ها و فتنه هایى رخ داد که اگر تو شاهدش بودى، مصیبتش برایمان بزرگ نمى آمد. ما در فقدان تو به سوگ نشستیم; چونان زمین تفتیده اى در فقدان باران. در حالى که قوم تو جملگى رهِ فساد و فتنه پیمودند; پس شاهد اینان باش و از میانشان غایب مباش!» (4)
رفتى و پس از تو فتنه ها بر پا شد کین هاى نهفته آشکارا شد
این باغ، خزان گرفت و بى بر گشت وین جمع، به هم فتاد و تنها شد
آرى، فاطمه علیهاالسلام مى دید آن بنیان مستحکمى که پدرش سنگ بناى آن را گذاشته بود، به وسیله داعیه داران دروغین جانشینىِ وى در معرض انهدام و ویرانى است. مى دید که اجتماع عزتمند مسلمانان نه از سوى مشرکان، نه از طرف بیگانگان و نه از فراسوى مرزها، بلکه از جانب همانانى که ادعاى رهبرى و پیشوایى امت را دارند، در معرض فتنه و تفرقه اى سهمگین قرار گرفته است. ریشه درخت پربرکت اسلام در آستانه پوسیدگى بود و حقیقت اسلام در سراشیبى انحراف و دگرگونى. اصل و اساس اسلام در لبه چنان پرتگاهى مهیب قرار گرفته بود که اگر سکوت مى شد و قیامى نمى شد، چیزى از حقیقت اسلام باقى نمى ماند. قیام الهى زهرا علیهاالسلام هرگز به خاطر دلبستگى به آن تکه ملک و ریاست مملکت نبود; بلکه دستمایه اى بود براى بیدارى مردمان.
اگر فاطمه علیهاالسلام بدون تمسک به فدک وارد میدان افشاگرى مى شد و فریاد برمى کشید که اى مردمان! این داعیه دار خلافت نه واجد صلاحیت علمى براى رهبرى است و نه داراى تقواى لازم براى پیشوایى، مردم مى گفتند: او در زمره اولین ایمان آوران است که در فرار پیامبر از مکه به مدینه، همراه و همرازى مطمئن و در غار ثور، یار و هم نشینى وحشت زدا براى پیامبر بوده است. او همان است که دخترش، حفصه، را به عقد پیامبر درآورده است.
درباره پدر زن پیامبر اسلام، پیرمردى مشهور به صداقت و داراى سابقه هایى درخشان در اسلام، چگونه مى توان باور کرد که بدون هیچ صلاحیت علمى و تقوایى، تنها از روى هواى نفس، خیال جاه و مقام را در سر بپروراند؟! شاید این اعتراض شما از آن روست که خود را از مسند خلافت، دور و بى بهره مى بینید؟! اگر به سن و سال هم باشد، ابوبکر صدیق، این پیرمرد ریش سفید و پدر زن پیامبر، بر على، داماد جوان پیامبر، مقدّم است! قدرى صبر و تأمل نمایید تا نوبت به شما هم برسد!
فدک، سمبل امامت
در مقابل این حماقت و جهالتِ غم بار، چه باید کرد؟ در مقابل شعورِ اندک سیاسى و اجتماعى مردمان و سطحى نگرى ایشان، چه چاره اى باید اندیشید؟!
عصاره مجاهدت تمام پیامبران و صالحان طول تاریخ و حاصل تلاش جان فرساى پیامبر اسلام در طول عمر پربرکتش، جملگى در آستانه فروپاشى است، اینک چه تدبیرى باید اندیشید؟! باید چون طوفانى بنیان کن به پاخاست و با پدیدآورى امواجى سهمگین، ناآرام و مدام بر سینه هاى سنگ شده، فرود آمد تا شاید صخره دل ها بشکند و در هم فرو ریزد و گوهر نورانى فطرت از آن میان پرتوافشانى بیاغازد.
مطرح سازى فدک، دستمایه اى بود براى نجات مردمان از سطحى نگرى و ساده انگارى; مردمانى که به اغواى شیاطین انسان نما، چون مردگان، در سکوتى غم بار خفته بودند. ساز کردن فدک براى دماندن روحى بود در کالبد آن نامردمان تا از خواب غفلت و شهوت به پا خیزند و قیامى را بر ضد پیشوایان ضلالت به سامان رسانند.
فاطمه علیهاالسلام مى خواست که با محکوم نمایى غاصبان فدک، بر صحیفه جاودانه تاریخ ثبت گرداند که آن داعیه داران دروغ زنِ خلافت، بیش از هر چیز در پى شهرت پُست و ریاستند و براى پیشوایى امت هیچ صلاحیتى ندارند.
آرى، آب مى بایست از سر چشمه بسته مى شد; وگرنه به سیلى بنیان کن بدل مى گشت که اسلام را از ریشه و بن برمى کند. هرگز فدک به عنوان یک تکه ملک مطرح نبود.
فدک، نشان ولایت بود و ولایت، محک; فدک، محکى مى شد براى ارزش گذارى بر عیار مسلمانى.
عصمت او مورد رشک ملک پا زده بر ما سوا و بر فلک
او ندارد اعتنایى بر فدک آن فدک از بهر تو کرده محک (5)
فدک، مطرح نبود.
فدک، سمبل امامت بود و امامت، حجت; فدک، اتمام حجتى شد بر تمام مسلمانان.
فدک چه جلوه اى کند به پیشگاه دولتم که مالکیت جنان به کف بود چو حیدرم
علیه غاصب فدک از آن قیام کرده ام که راه پُرجهاد حق نشان دهم به پیروم (6)
پی نوشت:
1) شعر از دکتر ناظرزاده کرمانى. مناقب فاطمى در شعر فارسى: ص 103.
2) در آمد سالیانه فدک را بین 70000 تا 120000 سکه طلا ثبت نموده اند؛ بحارالانوار، ج21، ص 23.
3) بحارالانوار، ج 29، ص 123، ح 25.
4) ُثمَّ اِلتَفَتَ اِلى قَبْرِ اَبیها و قالَتْ:
قَدْ کانَ بَعْدَکَ اَنْباءٌ وَهَنْبَثَةٌ *** لَوْ کُنْتَ شاهِدَها لَمْ تَکْثُرِ الْخَطِبُ
اِنّا فَقَدْناکَ فَقْدَ الْارْضِ وَابِلَها *** وَاخْتَلَّ قَومُکَ فَاشْهَدْهُمْ وَ لاتَغِبْ.
بحارالانوار، ج 43، ص 195 و ج 53، ص 18؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج 6، ص 46؛ دلائل الامة،ص 35.
5) محمد رضا ربانى، آینه ایزدنما، ص 193.
6) حبیب اللّه چایچیان (حسان).
کتاب «جامی از زلال کوثر»/ استاد مصباح یزدی، ص 165.
