تفاسیر روایی شیعه و اهل سنت به ترتیب قرن تالیف

فهرست تفاسیر روایی

از دانشنامه‌ی اسلامی

پرش به: ناوبری, جستجو

محتویات

[نهفتن]

• ۱ تفاسیر روایی شیعه به ترتیب قرن تالیف
• ۲ تفاسیر روایی اهل سنت به ترتیب قرن تالیف

تفاسیر روایی شیعه به ترتیب قرن تالیف

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
تفسیر القرآن الکریم (ثمالى)	ابوحمزه ثمالى ثابت بن دینار	دوم	عربى	اغلب روایات را از اهل بیت علیهم السلام و برخى دیگر را از صحابه و تابعین مانند ابن عباس و عکرمه نقل نموده است‏.
التفسیر المنسوب الى الامام العسکرى	امام ابومحمد حسن بن على عسکرى	سوم	عربى	متن این تفسیر تا پایان آیه 282 سوره بقره موجود است‏. طبق تحقیق های به عمل آمده انتساب این تفسیر به امام حسن عسکرى علیه السلام‏ نادرست است.
تفسیر قمى	على بن ابراهیم قمى	سوم	عربى	محققان در انتساب این تفسیر به علی بن ابراهیم تردید دارند. تفسیر کتاب از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویلهای دور از ذهن در آن بسیار است.
تفسیر فرات الکوفى	فرات کوفى ابوالقاسم فرات بن ابراهیم	چهارم	عربى	حاوی روایاتی است که آیه ای از آیات قرآن را در وصف امیرالمومنین علیه السلام می داند.
تفسیر عیاشی	عیاشى محمد بن مسعود	چهارم	عربى	از سوره حمد تا پایان سوره کهف موجود است و نیمی دیگر مفقود شده است. ویژگى فقهى این تفسیر بیشتر از دیگر تفاسیر کهن امامیه، همچون تفسیر فرات کوفى و تفسیر على بن ابراهیم قمى است
عین العبرة فی غبن العترة	سید احمد بن طاووس	هفتم	عربى	در این تفسیر، آیات وارده در فضائل اهل بیت علیهم السلام و ردّ مخالفین آنها آمده است. ترتیب آیات در آن رعایت نشده است.
نهج البیان عن کشف معانى القرآن	شیبانى محمد بن حسن	هفتم	عربى	از منابع مهم تفسیر البرهان سید هاشم بحرانى و نیز تفسیر المیزان در نقل روایت مى باشد. مفسر اسباب النزول را از موضحات آیات دانسته، با اشاره و نقل آن مطلب خود را تکمیل مى‏نماید.
تأویل الآیات الظاهرة	حسینى استرآبادى سید شرف الدین على	دهم	عربى	این تفسیر به گردآوری روایاتی پرداخته که با تفسیر باطنی قرآن، آیه ای از قرآن را در مدح اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله یا ذم و نکوهش دشمنان آنان دانسته اند.
تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین	کاشانى ملا فتح الله	دهم	فارسى	تفسیرى جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است. از او تفسیر «زبده التفاسیر» و «خلاصه المنهج» منتشر شده است.
زبدة التفاسیر	کاشانى ملا فتح الله	دهم	عربى
البرهان فى تفسیر القرآن	بحرانى سید هاشم	یازدهم	عربى	از مهمترین و جامع ترین تفاسیر روایی شیعه به شمار می رود. تفسیری اجتهادی–روایی است که از اعمال نظر مفسر اثر گرفته است. با وجود تلاش علمى فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشى از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربردارد.
تفسیر الصافى	فیض کاشانى ملا محسن	یازدهم	عربى	جامع و مختصر است. از جمله تفاسیر اجتهادی به شمار می رود. مقدمه این کتاب از بهترین مقدمات تفسیری در بیان مطالب ضروری است که هر مفسر باید بداند. مفسر در این کتاب ضمن بهرگیری از روایات در تفسیر به نقد و ارزیابی این روایات در دلالت بر آیه می پردازد. مطالب غیرروایى در شأن نزول، لغت، قرائت و اعراب آیات غالباً از تفسیر بیضاوى اخذ شده است.
تفسیر المعین	کاشانى محمد بن مرتضى	یازدهم	عربى	روش تفسیری این کتاب مزجی و همانند «الصافی» فیض کاشانی است. برای مختصر بودن، در کتاب از رموزی استفاده شده که در مقدمه به توضیح آنها پرداخته است.
تفسیر شریف لاهیجى	شریف لاهیجى محمد بن على	یازدهم	فارسى	تنها منبع نقل او مجامع حدیثى شیعه است. جمع بین روایات و رفع تعارض آنها در موارد خاص و ارزیابی هاى رجالى از روش این کتاب تفسیری است.
تفسیر نورالثقلین	عروسى حویزى عبد على بن جمعه	یازدهم	عربى	نویسنده سعی نموده هر روایتی که به نحوى ارتباط با آیه دارد را ذکر کند، اعم از این که این ارتباط از باب تفسیر، استشهاد و یا تأیید آیه باشد. در جمع آورى، توجهى به اسانید و قوت احادیث نداشته، روایات ضعیف السند و مرسل فراوانى در این تفسیر مشاهده مى‏شود. تقطیع روایات در این تفسیر دیده می شود. سلسله اسناد احادیث حذف شده است. در این تفسیر از اسرائیلیات استفاه شده است.
تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب	قمى مشهدى محمد بن محمدرضا	دوازدهم	عربى	به عنوان ماحصل مهمترین تفاسیر امامیه و اهل سنت شناخته می شود. این تفسیر، از تفاسیر بلاغى و ادبى و شرح و حاشیه‏اى بر تفسیر بیضاوى نیز محسوب مى‏گردد. از روایات نورالثقلین فراوان استفاده کرده است. از جمله تفسیر روایی-اجتهادی محسوب می شود.
الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین	شبر سید عبدالله	سیزدهم	عربى	از جمله تفاسیر روایی–اجتهادی محسوب می شود. معروف به تفسیر وسیط شبر است.
تفسیر جامع	بروجردى سید محمدابراهیم	پانزدهم	فارسى	این تفسیر، گردآورى شده روایات تفسیری منسوب به امام حسن عسکرى علیه السلام تفسیر عیاشى و تفسیر منسوب به على بن ابراهیم قمى است. مباحث مربوط به ولایت امیرالمومنین به طور مفصل بیان شده است.
مطلع‌الانوار، تفسیر روایی اهل بیت با رویکرد تاویلی	نادرعلی، سید عادل	پانزدهم	فارسی	تفسیری شیعی که مبنای آن روایات اهل بیت و عرفان ناب شیعی‌ست. به بیان دیگر تفسیری روایی‌ست که رویکرد آن تاویلی و عرفانی‌ست. تفسیر کامل قرآن که به‌صورت ترتیبی در پنج جلد قطور نوشته شده است. علاوه بر جنبه‌‏هاى عرفانى، جنبه‌‏هاى روایى، فلسفى و کلامى نیز دارد. ذیل هر دسته از آیات، نخست ترجمه‌ی آنها آورده شده است. سپس روایات پیرامون آن آیات آورده می‌شوند. بعد از آن بخشی به نام تاویل و تبیین آورده می‌شود که در آن به بیان تاویل آیات و نکات باطنی و عرفانی آن‌ها پرداخته می‌شود.

تفاسیر روایی اهل سنت به ترتیب قرن تالیف

تفسیر روایی در نزد اهل سنت تفسیری است که ایات را به کمک نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، و از صحابه و تابعین تفسیر نموده . لازم به ذکر است تعداد روایات تفسیری اهل سنت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله طبق تصریح سیوطی نویسنده تفسیر روایی اهل سنت حدود 200 روایت بیشتر نیست.

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
بحرالعلوم	سمرقندى نصربن محمد بن احمد	چهارم	عربى	مفسر ضمن تفسیر ایات به مباحث علوم قرآنی پرداخته است. اسناد احادیث را نمی آورد مؤلف به ذکر مجرد روایات و استشهادات تفسیرى بسنده کرده و جز اندک مواردى به ترجیح اقوال نمى‏پردازد. ذیل شماری از آیه‌ها، حکایت‌ها یا سبب نزول‌هایی را ذکر نموده که بیانگر فضلیت اهل بیت است.
جامع البیان فى تفسیر القرآن	طبرى ابو جعفر محمد بن جریر	چهارم	عربى	از بزرگترین و گرانقدرترین تفاسیر اهل سنت محسوب می شود. از جمله تفاسیر روایى و اجتهادى‏ محسوب می شود. مفسر با نقل اقوال صحابه و تابعین، به تفسیر آیات پرداخته و پس از بررسى و توجیه اقوال، یا قول مرجح را برمى‏گزیند یا با اقامه دلیل در رد اقوال گوناگون، نظر خویش را بیان مى‏دارد.
ترجمه تفسیر طبرى	مترجمان	چهارم	فارسى کهن	ترجمه قرآن این تفسیر از نخستین ترجمه‏هاى رسمى قرآن است.
تفسیر القرآن العظیم(ابن‏ابى‏حاتم)	ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد	چهارم	عربى	معروف به تفسیر ابن ابى حاتم‏. در این تفسیر به طور پراکنده تنها آیاتى که درباره آنها روایاتى نقل شده، تفسیر شده است.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل	حسکانى عبید الله بن احمد	پنجم	عربى	در مذهب مولف اختلاف است . برخی او را شیعه و برخی سنی حنفی می دانند. 210* آیه را به ترتیب سوره‏هاى قرآن که درباره اهل بیت پیامبر به ویژه امام على( ع) تالیف شده را بیان نموده است. یکى از مصادر بحار الانوار است که علامه مجلسى بدان توجه داشته است‏.
الکشف و البیان عن تفسیر القرآن	ثعلبى نیشابورى ابو اسحاق احمد بن ابراهیم	پنجم	عربى	معروف به تفسیر ثعلبى‏ در نقل روایات، اسانید آنها را حذف نموده، امّا در ابتداى کتاب، اسانید خود را از علماى پیشین و همعصر خود که تفسیر را از آنها نقل مى‏کند، ذکر مى‏نماید گاهی به بحث های نظرى و علمى نیز می پردازد.
زاد المسیر فى علم التفسیر	ابن جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على	ششم	عربى	خلاصه‏اى از تفسیر بزرگ وى بنام« المغنى فى تفسیر القرآن» مى باشد. تفسیر جامع است و آیات را به صورت دسته دسته بیان نموده به تفسیر آنها می پردازد.
معالم التنزیل فى تفسیر القرآن	بغوى حسین بن مسعود	ششم	عربى	خلاصه تفسیر ثعلبی بوده است. از سالم ترین تفاسیر نقلی اهل سنت محسوب مى‏گردد و از آوردن احادیث موضوع و اسرائیلیات غریب و آراى بدعت آمیز خود داری نموده ست. از آوردن روایات در شأن رفیع اهل بیت( ع) خودداری ننموده است.
تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)	ابن کثیر دمشقى اسماعیل بن عمرو	هشتم	عربى	مفسر در این کتاب ار روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت استفاه کرده است. بیشتر از سبک محمد ابن جریر طبری استفاده نموده است. جرح وتعدیل اسناد و نقد و ارزیابی عالمانه احادیث در این تفسیر وجود دارد. موضع ابن کثیر در تمام روایاتی که بیانگر جایگاه و مقام اهل بیت است، تردید، تکذیب، تحریف، تبدیل و تضعیف اسناد و یا جرح راویان است‏.
لباب التاویل فى معانى التنزیل	بغدادى علاء الدین على بن محمد	هشتم	عربى	معروف به تفسیر خازن‏. در حقیقت مختصرى از تفسیر معالم التنزیل بغوى است. براى عدم تکرار منابعى که مطالب گوناگون از آنها نقل نموده، علامت اختصارى وضع کرده و در مقدمه خود متذکر آنها شده است.
جواهر الحسان فى تفسیر القرآن	ثعالبى عبدالرحمن بن محمد	نهم	عربى	معروف به تفسیر ثعالبی این تفسیر خلاصه تفسیر ابن عطیه المحرر الوجیز است.
الدر المنثور فى تفسیر المأثور	سیوطى جلال الدین	دهم	عربى	خلاصه تفسیر ترجمان القران اوست. و اسناد روایات را از آن حذف نموده است از نظر کثرت روایات و جامعیت اهمیت اهمیت بسزا دارد
تیسیر الکریم الرحمن	آل سعدى عبدالرحمن بن ناصر	چهاردهم	عربى	معروف به تفسیر السعدى . روش وى بر مبناى علماى سلف اهل سنت و اصحاب ابن تیمیة، ابن قیم و محمد بن عبد الوهاب مى‏باشد.