چشمت در نیاد!
دوشنبه, ۲۳ تیر ۱۳۹۳، ۱۱:۴۱ ق.ظ
حسد که در فارسی از آن تعبیر به رشک می شود، به معنی آرزوی زوال نعمت از دیگران؛ خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد.
حسد با غبطه فرق می کند؛ غبطه به معنی این که انسان آرزو کند، نعمتی همانند دیگران یا بیشتر از آن ها داشته باشد بی آن که آرزوی زوال نعمت کسی را بکند.
انواع حسد
- بدترین نوع حسد که انسان نه فقط آرزوی زوال نعمت دیگران داشته باشد، بلکه در مسیرآن گام بردارد، خواه از طریق ایجاد سوءظن و بدبینی نسبت به محسود یا از طریق ایجاد مانع در کار او.
- مرحله ساده تر حسد، انسان هدفش به چنگ آوردن آن نعمت است از طریق سلب کردن آن از دیگران.
- مرحله پایین تر حسد، انسان فقط آرزوی سلب نعمت از دیگری کند، بی آن که کمترین سخنی بگوید و کوچکترین گامی در این راه بردارد.
حسد در روایات
- یُونُسُ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّی عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام یَا ابْنَ عِمْرَانَ لَا تَحْسُدَنَّ النَّاسَ عَلَی مَا آتَیْتُهُمْ مِنْ فَضْلِی و َلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی ذَلِکَ و َلَا تُتْبِعْهُ نَفْسَکَ فَإِنَّ الْحَاسِدَ سَاخِطٌ لِنِعَمِی صَادٌّ لِقَسْمِیَ الَّذِی قَسَمْتُ بَیْنَ عِبَادِی وَ مَنْ یَکُ کَذَلِکَ فَلَسْتُ مِنْهُ و َلَیْسَ مِنِّی؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای عزوجل به موسی بن عمران علی نبینا و آله و علیهما السلام فرمود: ای پسر عمران، بر آن چه از فضل خود به مردم داده ام حسد مبر و چشمت را دنبال آن دراز مکن و دلت را پی آن مبر، زیرا حسد کننده، از نعمت من ناراحت است و از تقسیمی که میان بندگانم کرده ام جلوگیر است، و کسی که چنین باشد، من از او نیستم و او از من نیست. (میان من و او ارتباط و آشنائی نباشد) (الکافی، ج2، ص307)
- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِی عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ علیه السلام قَال: إِنَّ الْمُؤْمِنَ یَغْبِطُ وَ لَا یَحْسُدُ و َالْمُنَافِقُ یَحْسُدُ وَلَا یَغْبِطُ؛ امام صادق علیه السلام فرموده اند: مؤمن غبطه می خورد ولی حسد نمی ورزد، اما منافق حسد می ورزد و غبطه نمی خورد.
- الحسد شر الامراض؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: حسد، بدترین بیماری اخلاقی است.
- الحسد داء عیاء لا یزول إلا بهلک الحاسد أو موت المحسود؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: حسد، بدترین بیماری دردناک ناله آوری است، که زایل نمی شود، مگر با کشتن حاسد یا مردن محسود. (غررالحکم، ص300)
قال أمیرالمؤمنین علیه السلام: لله در الحسد حیث بدأ بصاحبه فقتله؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: آفرین بر حسد! چقدر عدالت پیشه است، نخست به سراغ صاحبش می رود و او را می کشد! (بحارالانوار، ج70، ص241)
1- راهکارهای ائمه معصومین(علیهم السلام)
علمای اخلاق معمولاً برای از میان بردن رذیله اخلاقی ترس، به افراد ترسو توصیه می کنند در میدان هایی که ورود در آن شجاعت فراوان می خواهد گام بگذارنند و این کار را بر خود تحصیل کنند تا به مرور زمان ترسشان فرو بریزد و شجاعت به صورت عادت درآید و در آنان ملکه شود. در مورد حسد نیز به همین شکل است حسود باید با استفاده از ضد آن به درمان بپردازد. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: « هنگامی که نسبت به کسی حسد پیدا کردی طبق آن عمل نکن و بر او ستمی روا مدار». در حدیث دیگری از امیرالمومنین (ع) آمده است: «انّ المومن لایستعمل حسده / مومن حسد خود را به کار نمی گیرد.»2- حسود به خدا معترض است
حسود باید بیندیشد که این بیماری اخلاقی به زودی جسم او را بیمار می کند مانند خوره روح او را می خورد و از بین می برد خواب و آرامش را از او سلب می کند و هاله ای از غم و اندوه همیشه اطراف قلب او را می گیرد و از آن بدتر اینکه مطرود درگاه خدا می شود. محمد بن یعقوب کلینی در جلد دوم «اصول کافی» درباره حسد می نویسد: « راضی به قضای او شو. شخص حسود به گونه ای در مقام اعتراض به قضای الهی است در حالی که او باید به قضای او راضی باشد و نفس خود را وادار کند که خوبی های او را بگوید. البته هر چند ابتدا این نوع رفتار ظاهری و غیر واقع است اما کم کم برای نفس عادی می شود و رنگ واقعیت می گیرد. به هر حال آن فرد بنده خداست و خداوند صلاح دانسته و او را به لطف خودش نعمت دهد.»3- علامه مجلسی
ضد رفتار حسد عمل کنید
شاید بعضی ها به تفاوت هایی که خدا بین انسان ها قرار داده؛ از استعداد گرفته تا قیافه و مال و خانواده خرده بگیرند اما همین تفاوت ها حکمتی دارد که شاید من و شما از آن بی خبریم. در واقع اگر انسان حقیقت این مطلب را درک کند و به عمق آن پی ببرد، دیگر بر موقعیت دیگران حسد نخواهد برد. چرا که همه این موهبت ها و تفاوت ها را از جریان حرکت زندگی و فلسفه ای که پشت آن است، می بینید. از نظر علامه مجلسی، شناخت و درمان حسد دو رکن اساسی دارد؛ درمان نظری و درمان عملی، درمان نظری شناخت ابعاد و نتایج آن در دنیا و آخرت است. برای درمان عملی راهکارهای ویژه ای پیشنهاد شده است. علامه مجلسی در جلد 47 «بحارالانوار» آورده است: «باید بر ضد رفتار حسد عمل کرد؛ چه در گفتار و چه در کردار به عنوان مثال خیرخواه دیگران باشید و برای خدمت و شاد کردن آنان تلاش کنید. در حقیقت حسود باید عکس آنچه را دلش می خواهد انجام دهد. مثلاً اگر دلش می خواهد از کسی بدگویی کند و رسوایش سازد، دهان خود را ببندد و دندان روی جگر بگذارد و کلمه ای بر زبان نراند و اگر تصمیم دارد کسی را بیازارد، پا روی دلش بگذارد و حرفی نزند». تقویت عقل از دیگر راهکارهای درمان رذیله حسد است. انسان باید عقل خود را با عمل تقویت کند. اگر آدمی از نیروی عقل و خرد به خوبی کمک بگیرد و آن را بر دیگر قوای خود حاکم سازد و از آن پیروی کند. به تدریج تقویت خواهد شد و هر اندازه به آن پشت کرده و بر خلاف عقل عمل کند. به تضعیف آن پرداخته است.4- امام خمینی (ره)
خشمگین نباش
امام خمینی (ره) پنجمین حدیث از کتاب «چهل حدیث» خود را به بررسی ها، پیامدها و درمان علمی و عملی حسادت اختصاص داده اند. امام راحل باب سخن در این زمینه را با روایتی از امام صادق (ع) به نقل از رسول اکرم (ص) باز می کنند؛ «خدای عز و جل به موسی بن عمران فرمود ای پسر عمران! بر مردم نسبت به آنچه از فضل خود به آنها داده ام حسادت نورز و چشمان خود را به سوی آن خیره نکن و نفس خود را به دنبال آن نفرست، زیرا حسود نسبت به نعمت من خشمگین است. از روزی هایی که بین بندگان خود پخش کردم رویگردان است و کسی که چنین باشد من از او نیستم و او هم از من نیست».راهکار عملی ای که امام (ره) ارائه می دهد این است: « برای رفع این بیماری به کسی که به او حسادت می ورزی محبت نکن، زیرا این کار خلاف میل نفسانی توست. برخلاف میل درونی ات بر او ترحم کن، او را بزرگ بشمار، زبان به بیان نیکی های او بگشا و به نفس خود بگو این بنده خداست. شاید خداوند به او نظر لطف داشته و او را مشمول عنایت خود قرار داده است؛ به خصوص اگر طرف مورد حسادت از اهل علم باشد».
به فرموده ایشان تکرار این دعا در قنوت برای تقویت تسلیم انسان در برابر قضای الهی و درمان حسادت مفید است: « اللَّهُمَّ إنّی اَسئَلُکَ ایمَاناً تُباشِرُ بِهِ قَلبِی وَ یَقیناً صادقا حَتّی اَعلَمَ إنَّهُ لَن یُصِیبَنِی اِلّا مَا کَتَبتَ لِی وَ رَضِّنِی مِنَ العَیشِ به ما قَسَمتَ لِی یا اَرحَمَ الرّاحِمین / خدایا از تو ایمانی می خواهم که در دلم جای گرفته باشد و یقین صادقی می خواهم که بدانم به من مصیبتی نمی رسد، مگر آنچه تو نوشته ای. راضی ام کن به آنچه از زندگی قسمت من کرده ای ای مهربان ترین مهربانان».
5- آیت الله شهید دستغیب
خاطره های بد را از ذهنت پاک کن
حسودان نه در دنیا آرامش دارند و نه در آخرت و چون تمام تلاششان این است که نعمت را از دیگری بگیرند. آلوده انواع گناه می شوند، دروغ می گویند، غیبت می کنند، دست به انواع مظالم می زنند و حتی در حالات شدید از قتل و خونریزی نیز ابایی ندارند. در کتاب «قلب سلیم» آیت الله دستغیب راه درمان حسادت این طور بیان شده : « 1- به دیده خوشبینی به رفتار و گفتار مردم نگاه کن و تا یقین به فساد نکردی، همه را حمل بر صحت و درستی امر بگذار. 2- زبان خود را از بدگویی نگه دار و به جای بیان عیب شخص مقابل، فضیلت هایی را که از او سراغ داری بیان کن و او را به فضیلت بشناس و لغزش هایش را نادیده بگیر به جای انتقامجویی، عفو و گذشت را شعار خود کن و به سخن چینی رو نیاور. 3- بر خلاف خواسته نفس و شیطان، با او متواضع باش و خوش رفتاری کن، گشاده رو باش و در سلام مقدم شو، به دیدنش برو و به او احترام بگذار. 4- از سرزنش و شماتت بپرهیز و در مصیبت ها با او همدردی کن. 5- او را دوست بدار و رابطه ایمانی با او برقرار کن و علاقه خود را به او افزایش بده.6- خاطرات بدی را که از او بر دلت گذشت فوراً از ذهنت پاک کن و با خاطره های حق سرگرم ساز؛ مانند تدبر در بزرگی جهان آفرینش. هر چند که اینها برای نفس دوایی تلخ و ناگوارند ولی رشته ای از جهاد با نفس به حساب می آیند که در قرآن و اخبار به آن امر شده.»6- آیت الله مکارم شیرازی
به جای غیبت، از او تعریف کنید
آیت الله مکارم شیرازی راه درمان این بیماری اخلاقی را مانند درمان رذایل دیگر بر دو روش علمی و عملی می داند؛ « در روش علمی شخص حسود باید روی دو چیز مطالعه و دقت کند. یکی پیامدها و آثار ویرانگر حسد بر روح و جسم است و دومی انگیزه های پیدایش حسد. در واقع وقتی متوجه انگیزه های حسد در خودمان شویم راحت تر می توانیم ریشه های آن را یکی پس از دیگری قطع کنیم». ایشان در ادامه می فرمایند: « اگر دوستان ناباب و وسوسه های آنان شما را به این وادی کشانده است با آنها قطع رابطه کنید. اگر به دلیل ضعف ایمان به این گرداب پرتاب شده اید. به تقویت مبانی ایمان و توحید بپردازید و در سایه توکل به خدا و اعتماد به نفس، عقده حقارت را بگشایید و رذیله حسد را از خود دور کنید.» راهکار عملی آیت الله مکارم شیرازی این است: «در روش عملی، فرد حسود به جای اینکه برای در هم شکستن اعتبار و شخصیت فردی که مورد حسدش قرار گرفته، به تقویت موقعیت خود بپردازد و به جای غیبت و مذمتش او را به خاطر صفات خوبش ستایش کند و به جای تلاش در تخریب زندگی مادی او خود را آماده همکاری با او کند. همچنین تا جایی که ممکن است نسبت به او محبت کرده و خیر و سعادت او را بطلبد و به دیگران نیز همین امور را توصیه کند. به مرور زمان تکرار این کارها آثار رذیله حسد را از روح او می شوید و به نقطه مقابل آن که خیرخواهی است می رسد.»7- آیت الله محمد هادی فقیهی
ایمانمان را تقویت کنیم
علمای اخلاق معتقدند حسادت از شرک و کفر نشأت می گیرد چرا که ایمان به خدا اجازه ورود حسد به درون آدمی را نمی دهد. آیت الله محمد هادی فقیهی به نقل از استاد خود علامه طباطبایی، راه درمان این رذیله اخلاقی را در توحید می داند؛ « ریشه بسیاری از صفات نادرست اخلاقی از جمله حسد، نداشتن توحید واقعی است هر نعمتی که در اختیار آدمی قرار می گیرد از لطف و حکمت خداوند متعال است و انسان به خودی خود چیزی ندارد. خداوند متعال صلاح را در این دانسته که به بنده ای نعمتی بدهد و به بنده دیگر نعمت دیگری بدهد. اصل حسادت شرک به حکمت خداوند است. وقتی مؤمن واقعی نور ایمان به خداوند را در خود روشن کند و آن را به مرحله توحید واقعی برساند همه چیز را از خدا دانسته و در هر حالتی شکر او را به جای می آورد.» در واقع حسود از نوعی شرک خفی برخوردار است که خداوند را مالک ندیده یا به تقسیمش رضا نیست و نسبت به قضا و قدر او راضی نیست. در حالی که در زیارت امین الله که به محضر حضرات معصومین (ع) ارائه می شود این گونه می گوییم: « رَاضیَهً بِقَضائِکَ، موُلعه بِذِکرِکَ وَ ثَنائک / خدایا مرا به قضای خود خشنود ساز». امام صادق (ع) هم در این زمینه می فرمایند: « اِنّ المُؤمِنَ یَغبِطُ وَ لا یَحسُدُ وَالمُنافِقَ یَحسُدُ وَ لا یَغبِطُ / البته مومن غبطه می خورد ولی حسادت نمی ورزد، لیکن منافق حسادت می ورزد ولی غبطه نمی خورد.»غبطه این است که شخص آرزو کند مثل دیگری باشد اما این رشک بردن با حسادت تفاوت دارد چرا که در حسادت، شخص حسود خواستار نابودی محسود می شود. به واقع غبطه خوردن نوعی بندگی و ورود به دژ محکم توحید است که شخص از خداوند درخواست همان نعمت را می کند ولی حسادت، فرار از این قلعه مستحکم الهی است که با پایه های شرک و کفر آلوده می شود.
