نزول نکن نزول می کنی

از « ربا» چی می دانید؟ نکند به خاطر یک نیاز ساده همه دار و ندار این دنیایی و آن دنیایی تان را به باد فنا بدهید؟

  
این روزها آن قدر تب پول درآوردن و پولدار شدن همه گیر شده که کمتر کسی حواسش هست که پول حرام دارد قاتی مالش می شود یا نه. « ربا» یکی از بدترین نوع های پول حرام است و هر آن ممکن است وارد زندگی ما بشود. دلیل ناخواسته اش هم این است که معمولاً نمی دانیم چطور ممکن است دچارش شویم یا در مواقع ضرورت، چه راه های دیگری برای خروج از یک بحران مالی داریم که لازم نباشد پیش هرکسی و با هر شرایطی دست دراز کنیم. مهم تر اینکه در این طور مواقع، منافع زودگذری برای خودمان تعریف می کنیم که نزول گرفتن و نزول دادن را توجیه می کنیم؛ معامله ای که شرع و عقل به مخالفتش برخاسته اند. اما...؟

چطور به وجود می آید؟

ربا در فرهنگ معین این طور معنی شده:« بیشی، افزون شدن، نشو و نما کردن، سود یا ربحی که داین از مدیون می ستاند و نسیه خریدن و فزون گرفتن.»ربا از زبان عربی گرفته شده با ریشه « رب». عرب ها وقتی چیزی زیاد می شود و رشد می کنند، می گویند:«ربا الشیء». به این خاطر به مال افزایش یافته، ربا می گویند و خلاصه اینکه ربا یعنی دریافت زیادی در مبادله دو کالای همجنس یا دریافت اضافی در قرض با شرط قبلی.
هر نوع دریافت اضافه بر قرض که از پیش تعیین شده باشد، ربا به حساب می آید و حرام است. لازم هم نیست این مازاد حتماً پول یا کالا باشد. اما اینکه بدهکار بدون شرط قبلی چیزی به طلبکار بدهد حرام نیست. حتی مستحب است وقتی قرض را پس می دهیم هدیه ای هم همراه آن بدهیم.
ربا مصداق تعهد گرفتن ظالمانه است. به طور مثال وام گیرنده به خاطر نیازهای ضروری مجبور به دریافت آن شده باشد. البته جبران تورم ربا نیست. چون جبران کاهش ارزش پول، ارزش اضافی حساب نمی شود. البته کاهش ارزش پول را باید دقیق و منصفانه حساب کنید.

ربا دو نوع است:

1. ربا در معامله: یعنی خرید و فروش کالا به صورت نقد، در صورتی که هر دو کالا همجنس و هم وزن باشند ولی شرط زیادی بگذارند. مثلاً یک کیلو گندم را با دو کیلو گندم معامله کنند.

2. ربا در قرض: یعنی مالی را تا مدت معین قرض بدهند و در مقابل شرط کنند که بدهکار مقدار زیادتری بپردازد و آن مقدار زیادتر به صورت یک ماهانه یا یکدفعه پرداخت شود.

همه دلایل نهی از آن

حرام بودن ربا در اسلام تأکید شده اما بعضی از دلایل عقلی اش از این قرار است:
بیشتر آدم هایی که تن به ربا می دهند،محتاج پول شده اند که تن داده اند به اینکه چند برابر پولی را که قرض گرفته اند پس بدهند؛ به امید اینکه این قرض شاید احتیاج فوری آنها را رفع کند. اما پس دادن چند برابر چیزی که گرفته اند، زندگی شان را نابود می کند.
یکی از مهم ترین علت های حرمت ربا، فساد و نابودی اموال، کاهش فعالیت های تجاری و ایجاد رکود اقتصادی است. در واقع رواج رباخواری معاملات و مبادلات اقتصادی را کم می کند. امام رضا ( ع) می فرماید:« خداوند به این دلیل ربا را حرام کرد که این کار موجب فساد اموال می شود.»
ربا باعث می شود آدم ها هیچ انگیزه ای برای راه انداختن کار هم نداشته باشند جز سودجویی. سودجویی که اساس رابطه آدم ها باشد، همه به هم به چشم اسکناس های در حال حرکت نگاه می کنند. ضمن اینکه راحت ترین کار این است؛ یکی که سرمایه ای دارد، بدون هیچ زحمتی بنشیند و سود پولش را بخورد.

چه می شود کرد؟

اگر فرض کنیم که همه از حرام بودن ربا و زشتی این کار خبر داشته باشند، کمتر کسی پیدا می شود که بدون نیاز و احتیاج و در حالت عادی سراغ آن برود. اما می شود همه مشکلات اقتصادی و نیازهایی که هرکس را مجبور به تن دادن به ربا می کند جور دیگری حل کرد. حتی با کمی خوشبینی می شود گفت که تحمل سختی مشکلات می ارزد به رفتن سراغ ربا و در افتادن با نزول خوارها.

عقدهای اسلامی

ربا تنها راه زیاد شدن پول نیست. می شود با یاد گرفتن عقود اسلامی- یعنی راه هایی برای معامله که اسلام شکل صحیح آنها را گفته و حلال هم هستند- سود کرد و گرفتار ربا نشد. با هر کدام از این عقدها می شود کاسبی کرد و سراغ سود چرب ولی حرام نزول نرفت. بعضی از این عقدها اینها هستند:

قرض

قرض یعنی گرفتن پول یا مال از کسی و برگرداندن آن در زمان مشخص بدون هر سود یا افزایش قیمتی است که به این عقد قرض الحسنه هم گفته می شود. پیامبر(ص) فرموده اند:« هرکس به برادر مسلمان خود قرض بدهد،مال او زیاد می شود و ملائکه بر او رحمت می فرستند.» این قبول که الان کمتر کسی اطمینان می کند که پولش را قرض بدهد و مطمئن باشد به او برگردانده می شود ولی کمی که بگردید هنوز هم آدم ها یا مؤسسه هایی هستند که کارشان دادن قرض الحسنه است. صندوق مسجدها و مؤسسه هایی که برای همین وام دادن تأسیس شده اند گزینه های خوبی هستند برای نرفتن سراغ رباخوارها.

مضاربه

مضاربه یعنی عقدی که با آن یکی از طرفین معامله به عنوان مالک، سرمایه نقدی را جور می کند و طرف دیگر معامله با آن سرمایه تجارت می کند و در سود و ضرری که به دست می آید، هر دو طرف شریک می شوند.

مشارکت مدنی

مشارکت مدنی یعنی قاتی کردن سهم الشر که( میزان سرمایه ای که هر شریک برای شراکت می آورد) به صورت نقدی یا غیر نقدی. این کار برای راه انداختن کار یا سرمایه گذاری است و در آن تقسیم سود بین طرفین به نسبت سرمایه ای است که آورده اند.

جُعاله

جعاله یعنی که جاعل یا کارفرما مبلغ مشخص و تعیین شده ای را در ازای انجام کار مشخصی به کسی که آن را انجام داده، بدهد؛ مثل همین کاری که بانک ها برای بیشتر شدن کارهای تولیدی و بازرگانی می کنند. یعنی به عنوان کارفرما در ازای مثلاً احداث یک کارخانه یا کار تولیدی و خدماتی مبلغ مشخصی را وام می دهند.

صندوق های خانوادگی

داشتن یک صندوق قرض الحسنه خانوادگی یا دوستانه کمک بزرگی است تا در مشکلاتی که برای هر کسی پیش می آید، باعث رفتن سراغ ربا نشود. اگر زمانی که دستمان بیشتر باز است کمی پس انداز کنیم و سراغ تشکیل چنین صندوق هایی برویم که بدون سود وام می دهند، هم کار خیر کرده ایم و هم مشکلات را حل کرده ایم.

صبر

خیلی وقت ها آدم ها ربا می گیرند برای اینکه ماشین 20 میلیونی شان را 50 میلیونی کنند. این جور وقت ها کمی صبر نسخه خوبی است.

مجازات اسلامی

این طور نیست کسی که خون مردم را توی شیشه کرد، راست راست بچرخد و کسی هم کارش نداشته باشد. به فرض هم که این دنیا این طوری شود، حساب و کتاب آن دنیا باقی است.
این دنیایی: اصل 49 قانون اساسی درآمدهای ناشی از ربا را غیرمشروع می داند. از طرفی هم ماده 595 قانون مجازات اسلامی ربا را جرم می داند و برای آن مجازات در نظر گرفته. قسمتی از متن ماده قانون این است:« ... مرتکبین اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه بین آنها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال، به شش ماه تا سه سال حبس و تا 74 ضربه شلاق و نیز معادل مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم می گردند.»جرم ربا با توجه به ماده 727 از جرائم غیرقابل گذشت است. یعنی برای پیگیری این جرم لازم نیست کسی شکایت کند؛جرم به محض اطلاع مراجع قضائی و انتظامی قابل پیگیری و تعقیب است.
آن دنیایی: ربا جزء گناهان کبیره است؛ از آن گناه هایی که زیاد از انجامش نهی شده و انجام دهنده اش تهدید شده؛ تهدیدهایی که تا مرز بدبختی دائمی و محرومیت از رحمت خدا می رود. چون ظاهر این گناه یک معامله اقتصادی ساده به نظر می رسد، برای بیان بزرگی زشتی و باطن این گناه به ظاهر ساده، تشبیه های تکان دهنده ای در روایت ها و حتی قرآن آمده است؛ مثلاً اینکه رباخوارها روز قیامت دیوانه محشور می شوند. یکی از این عاقبت ها را بشنوید،بقیه را می توانید حدس بزنید.
از پیامبر(ص) نقل شده است:« وقتی به معراج رفتم دسته ای از مردم را دیدم که به حدی شکم آنها بزرگ بود که هرچه تلاش می کردند بلند شوند و راه بروند، برای آنها ممکن نبود و مدام زمین می خوردند و مردم از روی شکم هایشان رد می شدند. از جبرئیل سؤال کردم اینها چه کسانی هستند و جرمشان چیست؟ جواب داد اینها رباخواران هستند.»

نزول خوارها چطور چرتکه می اندازند؟

ماجرا مثل دویدن دنبال سایه است یا زمانی که افتاده ای توی سراشیبی و ترمزت بریده، بعد هم دقت که می کنی، یک جانور شکم گنده آن پایین منتظرت مانده که بخوردت! نزول گرفتن آن قدر ریسکش بالاست که هیچ عقل اقتصادی سلیمی آن را نمی پذیرد. می پرسید چطور؟ یک نمونه از محاسباتش را عرض می کنیم. با این توضیح که ایجاد توافق و تن دادن به شرایط حرف اول را می زند و حالت ها بسیار است،اما نتیجه یکی!
فرض کنید از یک نزول خوار 10 میلیون تومان نزول کرده باشید. عرف این است که قرار برگشت پول را 15 یا 7 ماهه می گذارند. می خواهیم مسأله را با حالت هفت ماهه( هفت قسط) حل کنیم. اساتید فن برای منفعت، سود پول را به یکی از سه حالت روزانه ( با سود 8 درصد)، هفتگی ( با سود 12 درصد)، یا ماهانه( با سود 20 درصد) حساب می کنند. تا اینجای کار هیچ مسأله عجیبی وجود ندارد چون شرایط شبیه سود بانکی است و اگر به موقع تصفیه کنید، در حالت محاسبه سود ماهانه، 12 میلیون تومان پس می دهید. اما خدا نکند این پس دادن یک روز عقب بیفتد که حضرات شما را می اندازند داخل همان سرپایینی که اول کار توصیفش کردیم. سود است که روی سود می آید و تا به خودتان بیایید، رفته اید زیر بار قرض چند برابر پولی که گرفته اید. چرتکه انداختنش این جوری می شود که:
اگر یک ماه دیر کرد در پرداخت قسط داشته باشید، کل پولی که باید پس بدهید می شود 14 میلیون تومان.
اگر دو ماه دیرکرد( فرقی نمی کند دو ماه قسط ندهید یا دوبار و هر بار یک ماه) در پرداخت قسط داشته باشید، کل پولی که باید پس بدهید می شود 18 میلیون تومان.
اگر سه ماه دیر کرد در پرداخت قسط داشته باشید، کل پولی که باید پس بدهید می شود 26 میلیون تومان.
اگر چهار ماه دیر کرد در پرداخت قسط داشته باشید، کل پولی که باید پس بدهید می شود 42 میلیون تومان.
اگر پنج ماه دیر کرد در پرداخت قسط داشته باشید، کل پولی که باید پس بدهید می شود 74 میلیون تومان.

منبع:نشریه همشهری جوان، شماره 272
کارشناس: حجت الاسلام مهدی رضایی