عاملی برای گناه نکردن !
برای آنکه بتوانیم از پرتگاه های گناه دوری کنیم ، در ابتدا باید علل و زمینه های آن را بشناسیم تا بتوانیم آنها را از بین برده و خود را در برابر گناهان ایمن سازیم .
علل و زمینه های گناه ؛
1- جهل و نادانی
یکی از عوامل زمینهساز گناه ، جهالت و نادانی نسبت به خدا ، هدف آفرینش انسان ، و جهالت نسبت به آثار و پیامدهای دنیوی و اخروی گناه است . در روایات بسیاری به این موضوع اشاره شده است که یکی از علل و زمینههای گناه ، جهل انسان است . امام علی ـ علیه السّلام ـ در عهدنامه خود به مالک اشتر میفرماید : « در برابر خداوند کسی نافرمانی نمیکند مگر جاهل شقی»1 و نیز از گفتار آن حضرت است که ؛
« جهل مرکز زشتی است، جهل ریشه و پایه زشتی است ، جهل موجب تباهی معاد انسان است .»2 بنابراین سعی کنیم علم و دانش خویش را در مورد مسایل مهم زندگی بیشتر نموده و در مورد هدف خلقت جهان و آفرینش خویش بیش از پیش تدبّر و تفکر نماییم .
2- آلودگی محیط زندگی
بدون تردید یکی از زمینههای گناه، محیط فاسد و آلوده است ،از نظر آیات و روایات ، محیط یکی از عوامل تأثیرگذار در شکلدهی شخصیت و رفتار آدمی است . اگر محیط آلوده باشد انسان را به ناهنجاری و گناه میکشاند و اگر آراسته به فضایل و کرامتهای انسانی باشد انسان را به سوی سعادت و نیکبختی سوق خواهد داد .
3- غفلتزدگی
غفلت یکی از بیماریهای قلب است که انسان را از یاد خدا ، مرگ ، قیامت و ثواب و عقاب اخروی باز میدارد و در نتیجه انسان ، اقدام به انجام هر کاری می‌کند و هر گناهی را مرتکب میشود .
رسول گرامی ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ در این باره میفرمایند: « زمانی که قلب انسان پاک باشد، جسدش پاک و هرگاه قلب او پلید باشد ، جسدش هم پلید است .»3
آری! قلبی که از یاد خدا غافل شده و شیطان بر آن مسلط باشد ، منشأ انواع و اقسام گناه میشود و چون قلب مرکز فرماندهی اعضا و جوارح انسان است ، وقتی بیمار شد ، چشم و گوش و دست و پا و زبان نیز اقدام به انجام هر کار خلافی میکنند .
امام علی ـ علیه السّلام ـ در عهدنامه خود به مالک اشتر میفرماید : « در برابر خداوند کسی نافرمانی نمیکند مگر جاهل شقی» و نیز از گفتار آن حضرت است که ؛ « جهل مرکز زشتی است، جهل ریشه و پایه زشتی است ، جهل موجب تباهی معاد انسان است»
4- پیروی از هوا و هوس
در درون انسان ، امیال و کششهایی وجود دارد که آدمی را به تحرک و فعالیت وا میدارد ؛ برخی از این امیال ، الهیاند و بعضی هم شیطانی و بر اساس هوا و هوس و عامل رفتارهای زشت و ارتکاب گناهان .
اگر انسان از هوای نفس خود پیروی کند و به خواستههای نفس همیشه پاسخ مثبت دهد، سرانجام به گناه و معصیت آلوده خواهد شد .
در آیات و روایات از متابعت هوای نفس ، نهی شده است . از جمله در قرآن میخوانیم:
« از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف میسازد .»4
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در مذمّت پیروی از هوای نفس میفرماید: « بترسید از هوای نفس خود همانطور که از دشمنان خود میترسید .»5
چه کنیم گناه نکنیم ؟!
قرآن می فرماید: « أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری»6 نماز بخوان تا یاد من در تو زنده شو د ، ووقتی یاد خدا زنده شود ؛« إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ »7 ما را از هرگونه زشتی و پلیدی نجات خواهد داد .
نماز با توجه انسان ، قطعاً انسان را از فساد بازمی دارد ،چرا که انسان روزی چند مرتبه در پیشگاه خداوند می ایستد و می گوید : « إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ » 8بندگی تنها از آن خداوند است ، فقط از خدا باید کمک بگیریم .
اگر این نماز با توجه خوانده شود ، قرآن وعده داده است که ؛ « إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ » ، انسان را از فحشاء و منکر باز خواهد داشت .
این که ما بعد از نماز از فحشا ومنکر جدا نمی شویم ، به این خاطر است که نمازهای ما نماز نیست ، نمازهای ما مثل تخمه پوک است ، تخم پوک سبز نمی‌شود ، مغز ندارد .
امیر المؤمنین می فرماید: «عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ ؛ کسی که خدا در چشم بزرگ شود، دیگران کوچک خواهند شد .» 9
در آیات و روایات از متابعت هوای نفس ، نهی شده است . از جمله در قرآن میخوانیم: « از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف میسازد.»
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در مذمّت پیروی از هوای نفس میفرماید: « بترسید از هوای نفس خود همانطور که از دشمنان خود میترسید.»
مصداق این مورد را می توان در روحیه ی مادر شهدا دید .مادری که فرزندش از جانش عزیز تر است ، وقتی خبر شهادت چهار پسرش را می شنود ، نه تنها ناراحتی و غمی را به خود راه نمی دهد ، بلکه می گوید : اگر باز هم پسری می داشتم همه را برای خدا و اسلام می دادم .
این مادر ، آن فردی است که همه ی عالم و حتی پاره ی جگرش وقتی در برابر خداوند قرار می گیرد ، همه چیز برای او بی ارزش می شود و تنها خدا و رضایت او را طالب است . این چه قدرتی است که اگر عالم را به علی (ع) بدهند ، به فرموده ی حضرت پوست جویی را از دهان مور نخواهم گرفت وظلم نمی کنم .
تنها کیمیایی که در هیچ آزمایشگاه مادی قابل تجزیه و تحلیل نیست ، یاد خدا است .
هرچه بیشتر خدا را در زندگیمان مطرح کنیم ، هر چه بیشتر خدا را به خودمان تلقین کنیم ، هر چه بیشتر روح خودمان را با یاد خدا مأنوس کنیم ، در حوادث محکمتر خواهیم بود .
با برداشتن خدا از زندگی ، تلخی جانشین خواهد شد!
«وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً»10هرکسی یاد خدا را از زندگی خود بردارد ، زندگی برایش ضنک و سخت خواهد شد .
بدون پشتیبان ، انسان به نیستی خواهد رسید !
اگر نخ اصلی که اسکناس با آن ارزش پیدا می کند را از روی آن بردارند دیگر اسکناس ، کاغذی بی ارزش خواهد بود . اسکناس ، وقتی ارزش دارد که هویت آن توسط آن نخ به ظاهر بی ارزش ، حفظ شود و بانک مرکزی آن را به رسمیت بشناسد .این درحالی است که اگر این عوامل از بین بروند ، هویت اسکناس نیز از بین خواهد رفت .
ایمان تنها نیرویی است که انسان را از درون اصلاح می‌کند وبه او ارزش و هویت می دهد واورا از ارتکاب به گناه حفظ کند .
فرآوری: زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت ها :
1- نهج البلاغه / نامه 53
2 - همان
3- نهج الفصاحه
4- انعام / 150
5- بحار الانوار / ج 52 / ص 432
6- طه / 14
7- عنکبوت / 45
8- فاتحه / 5
9- نهج البلاغه / خطبه 193
10- طه / 124
منابع :
- آیتالله حسین مظاهری ، عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان
- محمدتقی مصباح یزدی، به سوی خودسازی
