گنجینه

مطالب مفید برای شما دوست عزیز

گنجینه

مطالب مفید برای شما دوست عزیز

گنجینه
طبقه بندی موضوعی

کانال گنجینه
اینستگرام گنجینه
آپارات گنجینه
بایگانی
پیوندهای روزانه

اسرار و فلسفه غیبت امام زمان(ع)

سه شنبه, ۲۲ دی ۱۳۹۴، ۰۷:۳۶ ب.ظ

فلسفه و حکمت غیبت امام زمان(ع) چیست؟!!!

امامی که غائب است، چه فایده‌ای دارد؟!!!

اصلا چه نیازی به امام غائب داریم؟!!!

چرا امام زمان(ع) ظهور نمی‌کند؟!!!

لطفاً در ادامه مطلب، با صبر و حوصله جواب این سؤالات مهم و حیاتی را مطالعه فرمایید.


عناوین مطالبی که در این گفتار خواهید خواند از این قرار است:

سرّ غیبت

سخنى در فوائد غیبت

حکمت و فلسفه غیبت

بیم از کشته شدن

سؤال

پاسخ

بگردن نداشتن بیعت

تخلیص و امتحان

آماده شدن اوضاع جهان

پیدایش مؤمنان از پشت کفار

کلام محقّق طوسى


سرّ غیبت

پیش از آنکه فوائد و مصالح غیبت حضرت صاحب الزمان(أرواح العالمین له الفداء) سخن به میان آوریم، باید در نظر بگیریم که تا کنون علوم و دانشهائى که بشر از راه‏هاى عادى تحصیل کرده به کشف تمام اسرار خلقت موجودات این عالم موفق نشده و اگر علم، هزارها بلکه میلیونها سال دیگر هم جلو برود، هنوز معلومات او در برابر مجهولاتش بسیار مختصر و ناچیز است و به گفته یکى از دانشمندان بزرگ، مثل «لاشى‏ء» است در مقابل بى نهایت، و این در صورتى است که ما علم تمام انسانها را به حساب آوریم. و اما اگر علم یک عالم، و دانش یک دانشمند را بخواهیم در نظر بگیریم، أصلا قیاس آن با اسرار و رازهاى کشف نشده، خنده آور و نشانه جهل و نادانى است.

جائى که حضرت مولى امیرالمؤمنین(ع) مى‏فرماید:

«مَا أَعْظَمَ اللَّهُمَّ مَا نَرَى مِنْ خَلْقِکَ وَ مَا أَصْغَرَ عَظِیمَهُ فِی جَنْبِ مَا غَابَ عَنَّا مِنْ قُدْرَتِک‏»؛

«چقدر بزرگ است آنچه را ما از آفرینش تو مى‏بینیم و چه کوچک است بزرگ آن در جنب آنچه از قدرت تو از ما پنهان است»، حالِ دیگران معلوم است.

بنابراین کسى نمى‏تواند نسبت به وجود یکى از پدیدهاى این جهان بزرگ به علت عدم کشف سرّ پیدایش و آفرینش آن اعتراض کند و یا پاره‏اى از نظامات و قوانین عالم تکوین را بى فایده و بى مصلحت بداند. هیچ کس هم نمى‏تواند بطور یقین ادعا کند که در کوچک‏ترین پدیده و حوادث جهان، سرّ و نکته‏اى نهفته نیست، همچنانکه کسى نمى‏تواند ادعا کند که به تمام اسرار عالم واقف و آگاه است. فلاسفه و حکما و دانشمندان قدیم و جدید همه این درک را براى خود افتخار دانسته و گفته‏اند.

هـرگـز دل مــن ز عـلـم مـحروم نـشد      کـم ماند ز اسـرار که مـفهـوم نشد

هفتاد و دو سال جهد کردم شب و روز  مـعـلـومم شـد کـه هیچ مـعـلوم نشد

بـه جـائى رسیـده دانـش مـن                کـه بـدانـم هـنـوز نـادانـم

و شاعر دانشمند و حکیم عرب گوید:

ما للتراب و للعلوم و إنما                    یسعى لیعلم أنّه لایعلم

معروف است: زنى از بزرگمهر(حکیم مشهور ایرانى) مسأله‏اى پرسید؛ حکیم در پاسخش گفت: نمى‏دانم.

زن گفت: اى حکیم، شاه به تو حقوق و ماهیانه مى‏دهد که با سر انگشت علم و حکمت خویش، گره از مشکلات مردم بگشائى، شرم نمى‏دارى که در جواب مسأله من به جهل و نادانى خود اقرار مى‏کنى؟

حکیم گفت: آنچه را شاه به من مى‏هد در برابر معلومات و دانائیهائى است که دارم، وإلا اگر بخواهد در مقابل مجهولات و نادانسته‏هاى من عطا کند، اگر تمام زر و سیم دنیا را به من بدهد کم داده است.

پس بشر باید در راه کشف مجهولات و درک اسرار، همواره کوشا باشد و اگر در یک جا کنجکاوى و تجسّسات او در راه کشف سرى به جائى منتهى نشد، آن را دلیل بر عدم آن نگیرد.

همانطور که وقتى چشمهاى او مسلّح به تلسکوپهاى قوى و میکروسکپهاى ذره‌بین نبود، حق نداشت منکر وجود موجودات ذره بینى و میلیونها کرات غیر مکشوف آسمانى شود.

همانطور که حیواناتى که همه رنگها را نمى‏بینند یا همه را به یک رنگ مى‏بینند نمى‏تواند رنگهائى را که انسان با جلوه‏هاى گوناگون مى‏شناسد انکار نمایند.

همانطور که صداها و امواج صوتى تحت سمعى و امواج فوق سمعى را کسى نمى‏تواند انکار کند.

این قاعده که بیان شدف در عالم تکوین و در عالم تشریع هر دو جارى است.

در عالم تشریع، مواردى داریم که هنوز عقل ما به فلسفه آن بخصوص راه نیافته و تشریع با تکوین مطابق شده، همانطور که در علم تکوین، در این موارد حق اعتراض نداشتیم، در عالم تشریع هم حق ایراد و اعتراض نداریم.

بله اگر در هر یک از این دو ناحیه(تشریع و تکوین) به موردى برخوردیم که عقل صحیح و برهان درست، ما را به عدم مصلحت و شرّ آن راهنمائى کرد، مى‏توانیم ناراحت شویم؛ ولى تا حال چنین موردى در عالم تکوین و تشریع پیدا نشده و بعد هم هرگز پیدا نخواهد شد.

بعد از این مقدمه مى‏گوئیم: ما در ایمان به غیبت حضرت امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشریف) به هیج وجه محتاج به دانستن سرّ آن نیستیم و اگر فرضاً نتوانستیم به هیچیک از اسرار آن برسیم، در ایمان به آن جازم، و آن را بطور قطع باور داریم و اجمالاً مى‏دانیم که مصالح و فواید بزرگى در این غیبت است، امّا میان دانستن و ندانستن ما، با واقع شدن و واقع نشدن آن، هیچ رابطه‏اى نیست. چنانچه اگر ما اصل غیبت را هم نشناسیم به واقعیت آن صدمه‏اى وارد نمى‌شود.

غیبت آن حضرت امرى است واقع شده و معتبرترین احادیث از آن خبر داده و جمع بسیارى از بزرگان در این مدّت به درک حضور مقدس آن حضرت نائل شده‏اند.

پس میان این مطلب -یعنى ندانستن سرّ غیبت- و صحّت امکان و وقوع آن، هیچ ارتباطى أصلا و قطعاً وجود ندارد. مى‏توانیم بگوئیم ما سرّ غیبت آن حضرت را نمى‏دانیم و مع ذلک به غیبت آن بزگوار ایمان داریم. مثل اینکه فایده بسیارى از چیزها را نمى‏دانیم ولى به وجود و هستى آنها عالم و داناییم.


سخنى در فوائد غیبت

باید دانست که پرسش از سر غیبت در زمان ما آغاز نشده و اختصاص به این عصر ندارد. از زمانى که غیبت آن حضرت شروع شد و بلکه پیش از آن زمان و پیش از ولادت آن حضرت، از وقتى که پیغمبر و امامان(صلوات الله علیهم أجمعین) از غیبت حضرت مهدى(ع) خبر دادند این سؤالات مطرح شده:

چرا غیبت مى‏نماید؟ و فایده غیبت چیست؟

و در زمان غیبت به چه نحو و چگونه از وجود شریف آن حضرت منتفع مى‏گردند؟

در جواب این پرسشها، راهنمایان بزرگ ما که به ظهور حضرت مهدى موعود(عجل الله تعالى فرجه) بشارت داده‏اند، پاسخ هائى فرموده‏اند که خلاصه بعضى از آن پاسخها این است.

١- علّت عمده و سرّ بزرگ و حقیقى غیبت معلوم نخواهد شد مگر بعد از ظهور آن حضرت همانطور که حکمت کارهاى خضر در موقعى که موسى(علیه‏السلام) با او مصاحب داشت، معلوم نشد مگر در وقت مفارقت آنها.

همانطور که فایده و ثمره خلقت هر موجودى اعم از جماد و نبات و حیوان و انسان بعد از گذشتن ماهها و سالها ظاهر شده و مى‏شود.

٢- حکمتها و اسرار معلومى در این غیبت است که از آن جمله امتحان بندگان است زیرا به واسطه غیبت، مخصوصاً اگر سر آن نا معلوم باشد مرتبه ایمان و تسلیم افراد در برابر تقدیر الهى ظاهر مى‏شود و قوت تدین و تصدیق آنان معلوم و آشکار مى‏گردد. همچنین در زمان غیبت به واسطه حوادث و فتنه هائى که روى مى‏دهد، شدیدترین امتحانات از مردم به عمل مى‏آید که شرح آن در اینجا میسر نیست.

و از جمله آن اسرار این است که در دوره غیبت، ملل جهان به تدریج براى ظهور آن مصلح حقیقى و سامان دهنده وضع بشر، آمادگى علمى و اخلاقى و عملى پیدا کنند؛ زیرا ظهور آن حضرت مانند ظهور انبیاء و سایر حجج نیست که مبتنى بر اسباب و علل عادى و ظاهرى باشد بلکه روش آن سرور در رهبرى جهانیان مبنى بر حقایق و حکم به واقعیات و ترک تقیه، شدت در امر به معروف و نهى از منکر و مؤاخذه سخت از عمال و ارباب مناصب و رسیدگى با کارهاى آنها است که انجام این امور نیاز به تکامل علوم و معارف و ترقى و رشد فکرى و اخلاقى بشر دارد بطورى که استعداد عالم گیر شدن تعالیم اسلام و جهانى شدن حکومت احکام قرآن فراهم باشد.

در اینجا لازم است توجه خوانندگان محترم را به کتاب‏هاى بسیار پر ارزشى که در موضوع غیبت تألیف شده مانند کتاب «غیبت نعمانى»، «غیبت شیخ طوسى» و «کمال الدین و تمام النعمه» جلب کنم؛ زیرا مطالعه این کتابها براى درک قسمتى از اسرار غیبت بسیار مفید و سودمند است.


حکمت و فلسفه غیبت

بیشتر مردم گمان مى‏کنند حقایق اشیا را شناخته و آنچه را دیده و شنیده و پوشیده و چشیده و لمس کرده‏اند به حقیقتش رسیده‏اند و شاید و پوشیده و چشیده و لمس کرده‏اند به حقیقتش رسیده‏اند و شاید کمترین توجه و عنایتى به مجهولات خود نداشته باشند.

آن کشاورز و باغ دارى که در صحرا و باغ به کشاورزى و باغ دارى مشغول است، تصور مى‏کند هیچ چیز از اشیائى که با آنها سر و کار دارد از زمین و خاک و خاشاک و آب و هسته و ریشه و ساقه و شاخ و برگ و شکوفه و میوه و دانه و سنگ و آفات نباتى بر او مجهول نیست. کارگر معدن، چوپان گوسفند چران، دامدار و همه تصور مى‏کنند دست کم چیزهاى زیر نظر خود را شناخته‏اند.

افرادى که کم و بیش درس خوانده‏اند نیز گرفتار همین اشتباه شده و خود را عالم به حقایق اشیاء مى‏شمارند.

مهندس برق، معدن، کشاورزى، پزشک متخصص در رشته پوست، اعصاب، خون، استخوان مغز، جهاز هاضمه و...، ریاضى دان، ستاره شناس، روانشناس، زیست شناس و فیزیک دان، استاد شیمى و دیگران مى‏خواهند همه پدیده هائى را که با کار و شغل و تخصص آنان ارتباط دارد تعریف کنند و بشناسانند اما متأسفانه از شناساندن حقیقت آنها عاجز و هر چه متبحر باشند جز خواص و آثار و ضواهر اشیاء حقیقتى را نشان نمى‏دهند و هر چه دانشمندتر شوند به اشکال و دشوارى و کوتاهى تعریفات(به اصطلاح) حقیقى داناتر مى‏شوند.

جهان یک سلسله الغاز و رشته بسیار طولانى و درازى است که انتهاء و ابتداى آن بر بشر مجهول است و در هر حلقه از حلقه‏هاى این زنجیر آنقدر معماها و الغاز نهفته است که تصور دور نماى آن بشر را غرق در تعجب و تحیر مى‏نماید.

«لیدى استور» مى‏گوید: اگر هر انسانى سخن نگوید مگر از آنچه حقیقتش را شناخته است، سکوت و خاموشى عمیق بر سراسر جهان حکومت خواهد یافت(١)

«وارین ویفر» نایب رئیس مؤسسه روکفلر مى‏گوید: آیا علم در میدان نبرد با جهل و نادانى پیروز مى‏شود؟ در حالى که علم به هر پرسشى که پاسخ مى‏دهد گرفتار پرسشهاى بیشتر مى‏شود و هر چه در راه کشف مجهولات جلوتر مى‏رود ظلمات جهل را طولانى‏تر مى‏بیند. علم بشر دائما در ازدیاد است اما این احساس که تقدم نمى‏یابد به حال خود باقى است. زیرا روز به روز حجم چیزهائى که ادراک مى‏کنیم و آنها را نمى‏فهمیم و نمى‏شناسیم ضخیم‏تر مى‏گردد.(٢)

آرى بشرى که توانسته است بر اساس علوم آزمایشى و حسى، برق، بخار، آهن، آب، خاک، هوا و اتم را مسخر کند و به سوى کرات آسمان دست تصرف دراز نماید وعناصر را از هم بشکافد، این همه وسایل صناعى مانند تلفن، تلگراف، رادیو و تلویزیون و... کارخانجات صنایع اوتحویل داده هنوز هم که هنوز است از فهم و در ک این حقایقى که شب و روز با آنها دست و پنجه نرم مى‏کند عاجز و ناتوان است.

نه حقیقت برق، نه حقیقت خاک، نه حقیقت آب، نه حقیقت عناصر، و نه اشجار و معادن و نه سلول و هورمون و اتم و الکترون و نه... و نه... را شناخته جز ظواهر و خواصى چند، چیزى کشف نکرده و تمامى این اشیاء براى او هنوز هم معما است.

به گفته یکى از متفکرین، آن کسانى که انسان را حیوان ناطق، و اسب را حیوان صاهل تعریف مى‏کنند در حالى که این تعریف را مى‏نمایند و غرور علمى، باد به دماغ آنها انداخته، گمان مى‏کنند حقیقت انسان و اسب را شناخته‏اند. ولى وقتى از مرکب این غرور پیاده شوند، مى‏فهمند نه خود به حقیقت انسان و حیوان رسیده‏اند و نه با این تعریف کسى را به حقیقت انسان و حیوان آشنا کرده‏اند وبهتر این است که این تعریفات را به قصد شناساندن حقیقت اشیاء نگویند.

بشر از شناخت نزدیک‏ترین چیزها به خودش هم عاجز است زیرا از جانش به او چیزى نزدیک‏تر نیست آیا حیات خود را شناخته؟ و آیا مى‏تواند حقیقت روح و حیات را توصیف کند؟

آیا به حقیقت یک سلسله امور و جدانى خودش معرفت دارد؟ آیا عشق و حب، لذت وصل، ذوق و شجاعت و سایر وجدانیات را شناخته است؟

اما با این همه دشواریها و مجهولات، آیا بشر مى‏تواند وجود این حقایق را به علت نارسائى فهم خودش به درک حقیقت آنها منکر شود؟ یا مى‏تواند هزارها میلیارد و بیشتر مخلوقات و عجائب و غرائب و اشیائى را که حتى وجود آنها بر او مجهول است انکار نماید؟

آیا مى‏تواند اسرار و خواص و فواید و معانى کلمات این کتاب قطور آفرینش را منکر شود؟

آیا مى‏تواند بگوید چون من چیزى را ندیده‏ام آن چیز نیست و چون سر و فایده چیزى را کشف نکرده‏ام آن چیز بى فایده و بى سرّ است، حاشا و کلا. هرگز بشر هر چه هم عالم و دانشمند باشد چنین ادعائى را نخواهد کرد بلکه هر چه علمش بیشتر باشد از اینگونه دعاوى بیتشر خود را تبرئه مى‏کند.

صاعقه که هزارها سال مورد خشم و سبب ترس و بیم بشر بود، در آن اعصارى که علم به خواص و منافع آن پى نبرده بود و به آیات قدرت خدا و معجزات آفرینش که در این قوه رهیبه پنهان است و تأثیر آن در زندگى نبات و حیوان آگاه نشده بود، آیا این خواص و منافع را نداشت و یکى از نعمتهاى بزرگ خداوند متعال نبود؟و آنهائى که آن را فقط مظهرى از مظاهر نعمت و عذاب مى‏شمردند اشتباه نمى‏کردند؟

عالم و دانشمند ساختمان جهان را بر اساس منطق و نظام صحیح مى‏داند و این ظواهر را گنجینه حقایق مى‏شناسد وعالم را مدرسه‏اى مى‏بیند که باید در آن حکمت و علم بیاموزد و از بحث در خواص، لوازم و آثار اجزاى این عالم لذت مى‏برد و همین الغاز و معمیات برایش لذت بخش است و تحیر او که نتیجه یک عمر تحصیل و کاوش است ، بهترین لذائذ زندگى دانشمندانه او است که هیچ لذتى با آن برابر نمى‏شود.

او جهان را مانند یک مسأله پیچیده ریاضى و هندسى مى‏بیند که در ظاهر، حل آن آسان است ولى وقتى وارد مى‏شود هر چه جلوتر مى‏رود غموضت و دشوارى و پیچیدگى آن را بیشتر مى‏فهمد.

این منظره براى شخص متفکر و فیلسوف بسیار نشاط بخش است و مى‏خواهد که حیرت بر حیرتش افزوده شود و به جائى برسد که ببیند عقل او مسلح به سلاحى که بتواند به جنگ تمام این مجهولات برود نیست و این آیه قرآن مجید را به معرفت و بصیرت تلاوت کند:

«وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ»(٣)

«اگر هر درخت قلم بشود و آب دریا به اضافه هفت دریاى دیگر مرکب گردد باز نگارش کلمات خداوند تمام نگردد».

و بخواند:

مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر ما همچنان در اول وصف تو مانده‏ایم‏

مع ذلک در تمام کاوشهاى علمى و بررسى‏ها انسان به نظم و حکمت، منطق و غرض و اراده و قدرت و عمل آفریننده این جهان آشنا مى‏شود و مى‏فهمد که در این عالم بى نظمى نیست و هیچ پدیده‏اى را نمى‏توان بى فایده و بیهوده شمرد.

این مختصر شبح و دریچه‏اى است از عجز بشر و چگونگى درک، فهم و شناخت و در عین حال قدرت عجیب عقل و خرد او، با این وصف اگر از درک فلسفه‏اى از فلسفه‏هاى پدیده‏هاى عالم تکوین یا تشریع در مانده و نتوانست آن را توجیه و تفسیر کند، یا تعبیرات و الفاظش را در تعریف آن کوتاه دید، نمى‏تواند منکر فایده آن شود.

مثال عالم معانى و حقائق، با علوم و معلومات بشر، مثال الفاظ است با معانى و مسائل؛ عالم الفاظ و لغات هرچه دامنه‌دار و وسیع باشد قطعاً تمام معانى را شامل نیست زیرا لغات، الفاظ و کلمات، محدود و متناهى است و معانى و اشیاء نامتناهى است و محدود و متناهى، نامحدود و نامتناهى را فرا نخواهد گرفت.

کامل‏ترین و وافى‏ترین بیانى که این حقیقت را بیان کرده قرآن مجید است که در یک آیه مى‏فرماید:

«قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً»(۴)

«اى پیامبر، بگو اگر دریا براى نوشتن کلمات پرورگار من مرکب شود، قبل از آنکه کلمات الهى تمام شود دریا خشک خواهد شد هرچند دریائى دیگر ضمیمه آن کنند».

قرآن مجید چهارده قرن پیش در این آیه که هر روز اعجاز و قدرت علمى آن ظاهرتر مى‏شود با فصیح‏ترین بیان، عظمت و کثرت بى نهایت مخلوفات عالم کون را اعلام کرد و احادیث و اخبار اهل بیت نبوت(ع) هم این حقیقت را تشریح و روشن ساخت مثلا در آن عصرى که بشر تعداد کمى از ستارگان را بیشتر نمى‏شناخت در مقام مبالغه در بیان کثرت چیزى، آن را به عدد قطرات باران و ریگ بیابان و ستارگان آسمان قیاس مى‏کردند.

از حضرت صادق(ع) روایت است که در مقام بیان قصور فهم بشر از درک حقایق مى‏فرماید:

«یا ابن آدم لو أکل قلبک طائر لم یشبعه و بصرک لو وضع علیه خرت ابرة لغطاة ترید أن تعرف بها ملکوت السموات و الارض»(۵)

پس از این مقدمه، به کسانى که سر غیبت را مى‏جویند و علت و فلسفه استتار آن حضرت را مى‏طلبند مى‏گوئیم؛

بپرسید و کاوش و دقت کنید و تحقیق و تجسس نمائید. ما به جستن و پرسیدن شما هیج اعتراضى نداریم. سؤال کنید و بجوئید، زیرا اگر به علت اصلى غیبت و واقع این سرّ دست پیدا نکنید، بسا که به حواشى و حکمتهائى از آن آگاه شوید و بسا که این جستجو و کاوش شما را به یک سلسله دانستنیها رهبرى نماید؛ ولى اگر غرض شما از این سوال و جستجو اشکال و اعتراض باشد و مى‏خواهید نرسیدن خود را به علت غیبت و عجز درک خودتان را از فهم آن، دلیل نبودن آن بگیرید از راه راست و خردپسند دور افتاده‏اید و نمى‏توانید جائى را خراب و ایمان و عقیده‏اى را متزلزل سازید.

هرگز نیافتن، دلیل نبودن نمى‏شود. آیا مجهولات شما همین یک موضوع است؟

آیا در برابر تمام استفهامهائى که بشر نسبت به اجزاى این عالم و ظاهر و باطن آن دارد جواب پیدا کرده‏اید؟

آیا چون سرّ آنها بر شما مجهول است آن را بى فایده مى‏دانید؟

و آیا میزان وجود فایده و عدم آن، همان فهم بنده و شما است؟

یا آنکه نرسیدن خود را به اینگونه علل و حکمتها دلیل بر ناتوانى فکر و استعداد خود مى‏شمارید؟

و معتقد هستید که اگر عقل و خرد شما به سلاحهاى دیگر مسلح بود وغیر از این وسایل ارتباط با خارج، وسایل وسیع‏تر دیگر داشتید حتماً به اسرار و خواص مسائل بسیار دیگر از این عالم آگاه مى‏شدید؟ اگر به این سؤالات، یک دانشمند متفکر و آزموده پاسخ دهد یقیناً به قصور خود اعتراف مى‏کند و با ملاحظه مجهولاتى که هر روز معلوم مى‏شود هیچ ندانستن را دلیل نبودن نمى‏گیرد و در همه چیز این جهان معتقد به اسرار و شگفتیهاى بى شمار خواهد بود.

پس این قدر دنبال فلسفه غیبت و پرسش از آن نباشید غیبت امرى حاصل شده و واقع شده است. سرّ غیبت دانسته شود یا نشود غیبت واقع شده است و ندانستن شما هیچگاه برهان نفى و ردّ آن نیست.

پس آنچه بگوییم راجع به اسرار غیبت، بیشتر مربوط به فواید و آثار آن است، والا علت اصلى آن بر ما مجهول است.

و این است معناى احادیث شریفه‏اى که در آنها تصریح شده به اینکه سر غیبت آشکار نشود مگر بعد از ظهور. چنانچه سر آفرینش درختها ظاهر نمى‏شود مگر بعد از ظهور ثمره و میوه، و حکمت باران آشکار نشود مگر بعد از زنده شدن زمین و سبز و خرم شدن باغها و بوستانها و مزارع.

صدوق در کتاب کمال الدین و کتاب علل الشرایع به سند خود از عبدالله بن فضل هاشمى روایت کرده است که گفت: شنیدم حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمود: البته براى صاحب این امر غیبتى است که چاره‏اى از آن نیست، در آن هر باطل جو، به ریب و شک مى‏افتد.

عرض کردم: چرا؟ فدایت شوم.

فرمود: براى امرى که به ما اذن در فاش کردن آن داده نشده است.

گفتم: پس وجه حکمت در غیبت او چیست؟

فرمود: وجه حکمتى که در غیبت حجتهاى خدا پیش از آن حضرت بود.

به درستى که وجه حکمت غیبت کشف نمى‏شود مگر بعد از ظهور او چنانچه وجه حکمت کارهاى(حضرت خضر) از سوراخ کردن کشتى، کشتن غلام و به پاداشتن دیوار، از براى حضرت موسى(علیه‏السلام) کشف نشد مگر در هنگام مفارقت آنها از یکدیگر.

اى پسر فضل این «غیبت» امرى است از امر خدا تعالى و سرى است از سر خدا و غیبى است از علوم غیبى خدا. و پس از آنکه ما دانستیم خداوند حکیم است، گواهى داده‏ایم به اینکه کار و گفتارهاى او همه موافق حکمت است هر چند وجه آن بر ما روشن نشده باشد(۶).

مع ذلک ما برخى از فوائد و منافع و امورى را که ارتباط با غیبت آن حضرت دارد و استناد غیبت به آن امور عقلاً و عرفاً صحیح است، بطورى که از اخبار و کلمات دانشمندان و متفکرین اسلام استفاده مى‏شود در ضمن چند بحث آینده مورد بررسى و توضیح قرار مى‏دهیم ان شاء الله تعالى.


بیم از کشته شدن

«وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى‏ أَنْ أَرْضِعیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقیهِ فِی الْیَمِّ وَ لا تَخافی‏ وَ لا تَحْزَنی‏ إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلین‏»(٧).

و ما به مادر موسى وحى کردیم که طفلت را شیر بده و چون ترسان شدى او را به دریا افکن و هرگز بر او مترس و محزون مباش که ما او را به تو بر مى‏گردانیم و او را پیامبر قرار مى‏دهیم.

«فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لی‏ رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنی‏ مِنَ الْمُرْسَلین‏»(٨).

آنگاه که از ترس شما گریختم، خداى من، مرا علم و حکمت عطا فرمود و از پیامبران خود قرار داد.

کلینى و شیخ طوسى قدس سرهما در کتاب «کافى» و «غیبت» به سند خود از زراره روایت کرده‏اند که گفت: شنیدم حضرت صادق(ع) فرمود:

براى قائم(ع) پیش از آنکه، قیام فرماید غیبتى است، عرض کردم: براى چه؟

فرمود: براى آنکه از کشته شدن بیم دارد.

چنانچه از این حدیث و بعضى احادیث دیگر استفاده مى‏شود، یکى از موجبات غیبت، خوف قتل و بیم از کشته شدن است که هم با حدوث غیبت و هم با بقاء آن ارتباط دارد.

اما اینکه بیم از قتل و نداشتن تأمین جانى، سبب غیبت شده باشد از مراجعه به کتابهاى مورد اعتماد و تواریخ و احادیث معلوم مى‏شود. زیرا بنى عباس به ملاحظه آنکه شنیده بودند و مى‏دانستند در خاندان پیغمبر و از فرزندان على و فاطمه(ع) شخصیتى پیدا خواهد شد که حکومت جباران و مستبدان به دست او بر چیده مى‏شود و آن کس فرزند حضرت امام حسن عسکرى(ع) است، در مقام کشتن او بر آمدند و همانطور که فرعون نسبت به حضرت موسى(ع) رفتار کرد براى آنکه از ولادت آن حضرت مطلع شوند نخست جاسوسان و کار آگاهان گماشتند؛ و بعد هم خواستند شخص او را بیابند و دستگیر سازند. ولى خدا آن حضرت را حفظ کرد و دشمنان او را نا امید ساخت.

و بر حسب ظاهر نیز جنگهاى داخلى بزرگ و ابتلاى بنى عباس به شورش و انقلاب «صاحب الزنج» آنها را از تعقیب این موضوع باز داشت و چنانچه از درب منبّت صفه(سرداب مقدس) که از آثار گرانبهاى باستانى و یادگار عهد الناصر لدین الله(خلیفه بزرگ و دانشمند بنى عباس است) معلوم مى‏شود این خلیفه مؤمن به وجود ولایت و غیبت آن حضرت بوده و از حکایت «اسعمیل هرقلى» که در «کشف الغمه» به، نقل صحیح و قطع آور رویات شده استفاده مى‏شود که المستنصر بالله خلیفه و بانى مدرسه المستنصریه بغداد نیز به آن حضرت ایمان داشته و با اعطاى هزار دینار به اسمعیل مى‏خواست به آستان امام عرض ارادت و ادبى بنماید و چون اسمعیل به دستور امام از قبول آن خوددارى کرد، خلیفه از شدت ناراحتى و تأثر گریست.

حاصل اینکه حدوث غیبت با خوف از قتل ارتباط داشته و دستگاه حکومتى عصر ولادت آن حضرت از این لحاظ ناراحت و در اندیشه بوده و ولادت و وجود امام(ع) را به عنوان یک خطر جدى براى خود تلقى مى‏کرده شکى نیست. و اگر مى‏توانستند بى درنگ آن حضرت را شهید مى‏کردند لذا ولادت امام از آنان پنهان ماند چنانچه ولادت موسى(علیه‏السلام) از فرعونیان مخفى شد پس از ولادت نیز شخص آن حضرت از انظار آنان مخفى گشت و هر چه جهد کردند او را نیافتند.

اما بیان ارتباط بقاى غیبت با خوف از قتل این است که اگر چه خداوند متعال، قادر و توانا است که در هر زمان و هر ساعت آن حضرت را ظاهر و بطور قهر و غلبه بر تمام ملل و حکومتها پیش از فراهم شدن اسباب، غالب سازد ولى چون جریان این جهات را خداوند بر مجارى اسباب و مسببات قرار داده، تا اسباب چنان ظهورى فراهم نشود، قیام آن حضرت به تأخیر خواهد افتاد و اگر پیش از فراهم شدن اسباب و مقدمات ظاهر شود از خطر قتل مصون نخواهد ماند.

چنانچه پیغمبر اکرم(ص) اگر در آغاز بعثت دست به کار جهاد و دفاع مى‏شد بى موقع و نابهنگام بود ولى وقتى موقعش رسید فرمان دفاع و جهاد صادر و نصرت خدا نازل و اسلام پیشرفت کرد.


سؤال

چرا آن حضرت مانند نیاکان خود ظاهر نمى‏شود تا یا مظفر و پیروز شود و یا در راه خدا کشته و شهید گردد؟

پاسخ

ظهور آن حضرت براى اتمام نور الله و تحقق مطلق هدف دعوت انبیا و صلح و صفا و عدل و داد و امنیت عمومى در زیر پرچم اسلام و یکتا پرستى و اجراى احکام قرآن مجید در سراسر گیتى است.

و پر واضح است که مجرى این برنامه باید در شرایطى قیام کند که موفقیت و پیروزى او صد در صد حتمى باشد چنانکه توضیح داده شد مانعى از نزول امداد غیبى و نصرت آسمانى از نظر حکمت الهى در میان نباشد.

و اگر به صورت دیگر که منتهى به تحقق این هدف نگردد ظهور نماید نقض غرض خواهد شد و باز هم باید بشر در انتظار حصول وعده‏هاى الهى بماند.

بگردن نداشتن بیعت

یکى از علائم و مشخصات امام منتظر و مهدى آخر الزمان علیه‏السلام این است که بیعت هیچ کس و هیچ حکومت غاصب و ستمگرى حتى به عنوان تقیه برگردان او نیست و ظاهر مى‏شود در حالى که نسبت به احدى از جبابره و حکومتهاى مختلف تمکین و تسلیمى نداشته و از راه تقیه هم حکومتهاى مختلف تمکین و تسلیمى نداشته و از راه تقیه هم حکومتها غیر اسلامى و حکومتهائى را که تمام اسلامى نیست در ظاهر امضا نکرده است. او اکمل مظاهر اسم «العادل» و «السلطان» و «الغالب» و «الحاکم» است و چنان شخصیت و مقامى از اینکه تحت سلطنت غیر خدا واقع شود یا به حکومتى از حکومتهاى جائر به تقیه رأى داده باشد بر حسب اخبار محفوظ و محروس است و چنانچه از اخبار کثیر استفاده مى‏شود، آن حضرت به تقیه عمل نخواهد کرد و حق را آشکار و باطل را از صفحه روزگار بر خواهد انداخت.

پس یکى از حکم و مصالح غیبت این است که آن حضرت پیش از رسیدن و قت ظهور و مأمور شدن به قیام ناچار نمى‏شود مانند پدران بزرگوارش از راه تقیه با خلفاء و زمامداران و سیاستمداران وقت بیعت نماید و وقتى که ظاهر مى‏شود هیج بیعتى در گردن او نیست و هیچ حکومتى را بر خود غیر از حکومت خدا و احکام و قوانین قرآن حتى به ظاهر و تقیه هم، نپذیرفته است.

و این معنى از چند حدیث که در «کمال الدین» باب 48(باب علت غیبت) و در «عیون» و «علل» و کتابهاى دیگر روایات شده استفاده مى‏شود، از جمله در حدیث هشام بن سالم، حضرت صادق(ع) مى‏فرماید:

«یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِأَحَد»؛

«قائم(ع) قیام مى‏کند در حالى که در گردن او بیعت براى احدى نیست».

و نیز در روایت حسن به على بن فضال است که وقتى آن حضرت خبر از غیبت امام، پس از وفات امام حسن عسکرى(ع) داد پرسید براى چه؟ حضرت رضا(ع) فرمود: براى آنکه در گردن او بیعت براى کسى نباشد چون به شمشیر قیام کند.


تخلیص و امتحان

یکى از مصالح غیبت، تخلیص و آزمایش و امتحان مرتبه تسلیم و معرفت و ایمان شیعیان است. چنانچه مى‏دانیم و عمل و شرع و آیات و احادیث بر آن دلالت دارد یکى از سنن الهى که همواره جارى و بر قرار بوده و هست، امتحان بندگان و انتخاب صلحا و زبده‏گیرى و بزگزیدن است. زندگى و مرگ، بینوائى و توانگرى، تندرستى و بیمارى، جاه و مقام، داشتن و نداشتن هر نعمت و گردش هر حالت، مصائب و مکاره، خوشحالى‏ها و شادمانى‏ها، همه وسائل تخلیص و تربیت و امتحان و ارتیاض و براى ظهور کمالات و فعلیت استعدادها و نمایش شخصیت و ایمان و صبر و استقامت افراد و درجه حضور و تسلیم آنها در اطاعت او امر خداوند جهان است.

بطوری که از اخبار استفاده مى‏شود، به دو جهت امتحان به غیبت حضرت مهدى(ع) از شدیدترین امتحانان است(٩):

جهت اول: چون اصل غیبت که بسیار طولانى مى‏شود، بیشتر مردم در ریب و شک مى‏افتند و برخى در اصل ولادت و بعضى در بقاى آن حضرت شک مى‏نمایند و جز اشخاص مخلص و با معرفت و آزموده، کسى بر ایمان و عقیده به امامت آن حضرت باقى نخواهد ماند. چنانچه پیغمبر اعظم(ص) در ضمن روایت معروفى که جابر روایت کرده است فرمود:

«ذَلِکَ الَّذِی یَغِیبُ عَنْ شِیعَتِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ غَیْبَةً لَا یَثْبُتُ فِیهَا عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ إِلَّا مَنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَان‏»(١٠)

و معلوم است که ایمان به بقاء و حیات و عمر و غیبت طولانى و انتظار ظهور در دوران بسیار طولانى غیبت، ایمان به غیبت، دلیل حسن اعتقاد و اعتماد به خبرهاى غیبى پیغمبر(ص) و ائمه(ع) و نشانه ایمان به قدرت الهى، و علامت قوت تسلیم و تمکین از برنامه‏هاى دینى است. براى اینکه ایمان کامل و صادق به امور غیبى حاصل نمى‏شود مگر براى اهل یقین و پرهیزکاران و کسانى که از تاریکى وساوس نجات یافته و به سر منزل اطمینان نفس و ثبات عقیده رسیده و دلشان از انوار هدایت منور و روشن شده باشد و به استبعادات و شبهات واهى اعتنا نکرده در راه دیندارى و ولایت، لغزش قدم و تزلزل نیابند.

جهت دوم: شدتها و پیش آمدهاى ناگوار و تغییرات و تحولاتى است که در دوره غیبت، روى داده و مردم را زیر و رو مى‏سازد بطورى که حفظ ایمان و استقامت، بسیار دشوار مى‏گردد و ایمان افراد در مخاطرات سخت واقع مى‏شود چنانچه از حضرت صادق(ع) روایت شده است که فرمود: آن کس که بخواهد در عصر غیبت به دینش متمسک و ملتزم باشد، مثل کسى است که شاخه درخت خار را با دست بزند تا خارهایش قطع گردد - سپس امام با دست خود به این کار اشاره کرده آنگاه فرمود: به درستى که براى صاحب این امر غیبتى است پس باید هر بنده خداى بپرهیزد و باید به دینش متمسک گردد.(١١)

در دوران غیبت، جمال ظاهر دنیا هر چه بیشتر و بهتر جلوه گر و دل فریب مى‏شود، اسباب معاصى و گناهان و لذائذ حیوانى بیش از همه وقت فراهم و در دسترس عموم قرار مى‏گیرد، بساط لهو و لعب و غنا و خوانندگى و طرب همه جاگسترده مى‏شود، زنها و مردها بیگانه با هم امتزاج و اختلاطهاى نامشروع و خلاف عفت و نجابت پیدا کنند، کسب‏هاى حرام متداول و رسمى و معاش اکثر مردم از راههاى حرام باشد و براى مؤمن ضربت شمشیر از به دست آوردن یک درهم حلال آسان‏تر باشد، مادیات و دنیا پرستى بر مردم غالب و مقامات و مناصب به دست کسانى افتد که به احکام خدا پایبند و ملتزم نباشند. زنان را در رتق و فتق امور عامه و کارهائى که به عهده مردها است دخالت دهند، ربا و میگسارى و فروش شراب و قمار و بى عفتى و فحشاء علنى گردد. اهل دین و امانت و ایمان، ذلیل؛ و نابکاران و اراذل و بى دینان، به ظاهر عزیز گردند. امر به معرف و نهى از منکر ترک و عکس آن رایج شود. معروف را منکر و منکر را معروف شناسند، به معصیت و گناه و هم کارى با ستمگران افتخار نمایند امانت را غنیمت و صدقه را غرامت شمارند.

شعائر و آداب اسلام را ترک و آداب و شعائر کفار را رسمى کنند. اهل حق خانه نشین و ناباکان و خدا نشناسان مصدر امور گردند. زنها با گستاخى تمام آداب و سنن اسلامى را ترک و به وضع دوران جاهلیت برگردند. به واسطه تسلط و غلبه کفار و استبداد اشرار، آن چنان مؤمنان در فشار واقع و از آزادى محروم شوند که کسى را جرأت آن نباشد که نام خدا را ببرد مگر در پنهانى. و بطورى کار حفظ ایمان سخت شود که شخص صبح کند در حالى که در شمار مؤمنان و مسلمانان است و شب کند در حالى که از اسلام بیرون رفته و کافر شده باشد.

از حضرت صادق(ع) روایت شده است که فرمود: این امر براى شما واقع نخواهد شد مگر پس از نا امیدى. نه به خدا نمى‏آید تا شما(مؤمن و منافق) از هم جدا شوید. نه به خدا نخواهد آمد تا شقى شود هر کس شقى مى‏گردد و سعید گردد هر کس سعید مى‏گردد.(١٢)

و در روایت ابن عباس است که پیامبر اعظم(ص) فرمود: کسانى که در زمان غیبت او بر عقیده به امامت او ثابت باشند از کبریت احمر کمیاب ترند.

پس جابر به پا خاست و عرض کرد: یا رسول الله براى قائم از فرزندان تو غیبت است؟

فرمود: آرى سوگند به پروردگارم و با ید خدا گروندگان را تخلیص کند و کفار را محو سازد. اى جابر، این امرى است(کار بزرگى است) از کارهاى خدا و سرى است از اسرار خدا که از بندگان خدا پوشیده است پس بر حذر باش از شک در آن پس به درستى که شک در کار خداوند عزوجل کفر است(١٣).

و در حدیث عبدالرحمان بن سلیط، حضرت امام حسین(ع) مى‏فرماید: از ما دوازده نفر مهدى «هدایت شده) باشند؛ که نخستین ایشان امیر المومنین على بن ابیطالب و آخرایشان نهمین از فرزندان من است، او است امام قائم به حق که خدا زمین را پس از مردگى به او زنده سازد و دین را به او ظاهر و بر هر دین پیروز گرداند اگر چه مشرکان کراهت داشته باشند، براى او غیبتى است که جمعى در آن از دین مرتد و بیگانه شوند و دیگران بر دین خود ثابت مانده و اذیت شوند؛ به آنها گفته شود: چه زمان این وعده انجام شود(چه وقت قائم قیام کند) اگر راست گویانید؟ آگاه باش که صبر کننده در عصر غیبت او بر اذیت و تکذیب، مانند جهاد کننده با شمشیر در پیش روى پیغمبر خدا است(١۴)


آماده شدن اوضاع جهان

یکى از مصالح غیبت، انتظار کمال استعداد بشر آمادگى فکرى او براى ظهور آن حضرت است زیرا روش و سیره آن حضرت مبنى بر رعایت امو ظاهرى و حکم به ظواهر نیست بلکه مبنى بر رعایت حقایق و حکم به واقعیات و ترک تقیه و مسامحه نکردن در امور دینى و احقاق حقوق و رد مظالم و بر قرارى عدالت واقعى و اجراى تمام احکام اسلامى است.

آنچه را که دشمنان اسلام و مخالفان اصلاحات و سیاستمداران ریاست طلب سازمان داده‏اند، باطل و خراب مى‏کند و آنچه را که از احکام اسلام متروک و ضایع کرده‏اند، همه را اجراء و زنده مى‏سازد و اسلامى را که جدش پیغمبر اعظم(ع) آورده و در اثر مظالم صاحبان نفوذ و زمامداران خود سر و دنیا طلبان، مهجور و از رسمیت افتاده، از نور رسمیت جهانى مى‏دهد و خلق را به همان دعوت اسلام و قرآن باز مى‏گرداند. از عمال و صاحب منصبان و متصیان و مصادر امور مردم به شدت مؤاخذه مى‏نماید و با اهل معصیت و ستم هیچگونه سازشى و مداهنه‏اى ننماید و حکومت جهانى اسلام را تشکیل دهد.

معلوم است که انجام این برنامه و این انقلاب همه جانبه محتاج به ترقى بشر در ناحیه علوم و معارف و فکر و اخلاق و آمادگى جامعه براى پذیرش و استقبال از این نهضت و لیاقت زمامدارى آن رهبر عظیم الشأن مى‏باشد. باید اصحاب خاص که در یارى آن حضرت ثابت قدم و در معرفت و بصیرت کامل باشند، به عدد معین در احادیث پیدا شوند و مزاج جهان آمده چنان ظهورى بشود و جامعه بشر و ملتها بفهمند که هیئت‏هاى حاکم در رژیمهاى گوناگون از عهده اداره امور بر نمى‏آیند، و کتب‏هاى سیاسى و اقتصادى مختلف دردى را درمان نمى‏کنند و اجتماعات و کنفرانس‏ها و سازمانهاى بین المللى و طرحها و کوششهاى آنها به عنوان حفظ حقوق بشر نقشى را ایفا نخواهند کرد و در اصلاحات از تمام این طرحها که امروز و فردا مطرح مى‏شود مأیوس شوند و فساد و طغیان شهوات و ظلم و ستم همه را در رنج و فشار گذارد همانطور که در روایات است بى عفتى و فحشاء بقدرى رواج پیدا کند که در کنار خیابانها و ملا عام رن و مرد علناً مانند حیوانات از ارتکاب آن شرم نکنند و حیا آنها از میان برود.

چنانچه مى‏بینیم طرحهائى که داده مى‏شود و پى ریزى هائى که مى‏کنند، در مسیر مخالف تمدن واقعى و مروج ظلم و فساد و سبب اضطراب و نگرانى وعقده‏هاى روحى و ارتداد و ارتجاع است و بیشتر به تأمین جنبه‏هاى حیوانى و جسمى توجه مى‏شود و به جنبه‏هاى انسانى و روحى اعتنا ندارند.

وقتى اوضاع و احوال اینگونه شد و از تمدن(منهاى انسانیت) کنونى همه بستوه آمدند و تاریکى جهان را فرا گرفت ظهور یک رجل الهى و پرتو عنایات غیبى با حسن استقبال مواجه مى‏شود و تاریکى‏ها از هم شکافته و به تشنگان جام حقیقت و عدالت، آب زلال معرفت و سعادت مى‏دهد و در کالبد این بشر دل مرده، روح نو مى‏دمد که‏

«اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»(١۵)

«بدانید که خداوند زمین را بعد از مردن، زنده مى‏گرداند».

در این شرایط، پذیرش جامعه از نداى روحانى یک منادى آسمانى بى‏نظیر خواهد بود زیرا در شدت تاریکى درخشندگى نور ظاهرتر و ارج و اثر آن آشکارتر است.

ولى اگر شرایط و اوضاع و احوال مساعد نباشد و تأخیرى که در ظهور آن حضرت، حکمت الهى اقتضاى آن را دارد واقع نشود نتایج و فوایدى که از این ظهور منظور است حاصل نمى‏گردد.

پس باید این ظهور تا وقت معلوم به تأخیر افتد و در هنگامى که شرایط آن حاصل و حکمت الهى مقتضى شد و منادى آسمانى آن را اعلام کرد، انجام شود و کسى از وقت آن اطلاع ندارد و هر کس، وقتى براى آن معین کند، دروغ گفته است.

از حضرت صادق(ع) روایت است که فرمود: از براى ظهور، وقتى نیست براى آنکه مانند روز قیامت علم آن در نزد خدا است، تا اینکه فرمود: براى ظهور مهدى ماکسى وقتى معین نکند، مگر آن کس که خود را شریک در علم خدا بداند و مدعى باشد که خدا او را بر سر خودش آگاه کرده است.(١۶)


پیدایش مؤمنان از پشت کفار

چنانچه در اخبار و احادیث است خداوند نطفه‏هاى بسیارى از مؤمنان را در اصلاب کفار به ودیعه گذارده و این ودایع باید ظاهر شود و پیش از ظهور این ودایع، قیام امام با شمشیر و قتل کفار و رفع جزیه، عملى نخواهد شد زیرا مانع از خروج این ودایع مى‏شود.

آیا کسى پیش بینى مى‏کرد از صلب حجاج خوانخوار ستمکار که در بین دشمنان اهل بیت مانند او در شرارت کم یافت شده، مردى چون حسین بن احمد بن الحجاج معروف به ابن الحجاج شاعر و سخنور معروف شیعه و دوستدار خاندان رسالت(ع) پیدا شود که آن قصائد غرا و اشعار شیوا در مدح ومناقب على(ع) و اهل بیت آن حضرت و در نکوهش و سرزنش دشمنان آنها بگوید و مذهب شیعه را ترویج نماید؟

که از جمله قصائد او قصیده معروفى است که مطلع آن این شعر است.

یا صاحب القبة البیضاء على النجف‏                 من زار قبرک و استضفى لدیه شفى(١٧)

آیا کسى گمان مى‏کرد از فرزندان سندى بن شاهک، قاتل حضرت بن جعفر(ع) یکى از مشاهیر شعرا و ستارگان جهان ابد(کشاجم) پیدا شود که تحت تأثیر جلوه حقیقت و ولایت على(ع) و خاندانش عمرش را به مدیحه سرائى و نشر فضایل اهل بیت به پایان رساند.

پس این موضوع خروج نطفه‏هاى مؤمنان از اصلاب کفار، موضوع مهمى است که ظهور نباید مانع از آن شود و باید ظهور در موقعى واقع شود که در اصلاب کفار و دیعه‏اى بافى نمانده باشد، چنانچه در سرگذشت نوح پیامبر - على نبینا و آله و علیه السلام - قرآن مجید از سخن او در مقام دعا خبر داده:

«وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّارا»؛(١٨)

«و فرزندى هم جز بدکار و کافر از آنان به ظهور نمى‏رسد»،

ظهور جهانى حضرت ولى عصر(عجل الله تعالى فرجه) نیز در چنین موقعیتى واقع مى‏شود.

و به همین معنى آیه شریفه:

«لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیما»؛(١٩)

«اگر شما عناصر کفر و ایمان از یکدیگر جدا مى‏گشتید همانا آنان که کافرند به عذاب دردناک معذب مى‏ساختیم».

در روایات متعددى که در تفسیر برهان و صافى و بعضى تفاسیر دیگر و کتب حدیث روایت شده تفسیر گردیده است.

و مضمون آن رویات این است که قائم(ع) هرگز ظاهر نشود تا ودایع خدا خارج شود، پس وقتى خارج شد، دشمنى خدا بر هرکس ظاهر شود آنها را به قتل رساند.


کلام محقق طوسى

فیلسوف شهیر شرق و افتخار فلاسفه و حکماى اسلام؛ خواجه نصیر الدین طوسى در رساله فیلسوفانه و محققانه‏اى که در امامت تألیف فرموده، فصلى کامل راجع به غیبت امام دوازدهم و طول مدت و رفع استبعاد آن مرقوم داشته است و در پایان آن راجع به «سبب غیبت» چنین فرموده است:

«و أما سبب غیبته فلا یجوز أن یکون من الله سبحانه و لا منه کما عرفت فیکون معى المکلفین، و هو الخوف الغالب و عدم التمکین و الظهوریجب عندزوال السبب»؛(٢٠)

«اما سبب غیبت امام دوازدهم، پس جایز نیست که از جانب خداى سبحان و یا از جانب خود آن حضرت باشد؛ بلکه - همانگونه که شناختى، - از مردم و مکلفین است و آن خوف غالب و تمکین نداشتن مردم از امام است و هر موقع این سبب زایل شود یعنى مردم تمکین و اطلاعت از امام نمایند ظهور واجب مى‏شود».

چنانچه دقت و ملاحظه شود کلام این استاد بزرگ که در روشنائى عقل و حکمت این موضع را بررسى و مورد تحلیل قرار داده، مؤید بعضى وجوهى است که در مقالات پیش بطور مفصل شرح دادیم و آن بیم از قتل و تمکین نکردن مردم است و اگر این سبب بر طرف شود، آن حضرت ظاهر مى‏شود پس سزاوار نیست بندگان با آنکه سبب غیبت خود آنها هستند اشکال و ایراد نمایند.

مع ذلک چنانچه آنها رفع سبب نکنند اراده خدا بر آن تعلق گرفته که در زمان مقتضى او را به قهر و غلبه تمکین دهد. وعده‏اى را که در قرآن شریف در آیه کریمه:

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً»؛(٢١)

«خدا به کسانى که از شما بندگان ایمان آورده و نیکو کار گردد وعده فرموده که در زمین خلافت دهد چنانکه امت‏هاى صالح پیرامون گذشته، جانشین پیشینیان خود شدند و علاوه بر خلافت، دین پسنیدیده آنان را بر همه ادیان تمکین و تسلط عطا کند و به همه مؤمنان پس از خوف و اندیشه از دشمنان ایمنى کامل دهد».

به مؤمنین داده، انجاز فرماید و آن حضرت ظاهر و آشکار شود و اگر یک روز از دنیا باقى نمانده باشد آنقدر آن روز را طوفلانى سازد تا مهدى(ع) ظاهر شود و زمین را پر از عدل و داد کند پس از آنکه پر از ظلم و جور شده باشد.

علت تولد امام مهدى(عج) قرنها قبل از ظهور چه بوده و فایده امام غایب چیست؟

سوال: مصلحت اینکه امام قرنها پیش از ظهور تولد یافته و پس از عمرى طولانى ظاهر مى‏شود چیست؟

مگر خدا قدرت ندارد که مثلاً چهل سال پیش از ظهور کسى را که صالح و شایسته این مقام باشد بیافریند؟

و فایده اینکه آن حضرت صدها سال قبل از موعد قیام و ظهورش خلق شده چیست؟ و بالاخره فایده و جود امام ناپیدا و غائب چیست و آیا وجود و عدم او برابر نیست؟

پاسخ: این سؤال غیر از سؤال از فلسفه غیبت چیز دیگرى نیست و پاسخ آن همان است که در مقالات گذشته گفته شد مع ذلک بالخصوص در اینجا هم چند پاسخ به این سؤال مى‏دهیم.

پاسخ نخست: فایده وجود امام، منحصر به ظهور و قیام او در آخر الزمان و اینکه ظاهراً هم در کارها تصرف و دخالت داشته باشد نیست بلکه یکى از فوائد وجود امام، امان خلق از فنا و زوال به اذن خدا و همچنین بقاى شرع و حفظ حجتها و بینات خدا است چنانچه اخبار معتبر و بعضى احادیث مشهور ائمه اثنا عشر و احادیث دیگر که از طرق اهل سنت و شیعه روایت شده بر آن دلالت دارد و همجنین احادیث بسیارى که دلالت دارند بر آنکه زمین هیچگاه خالى از حجت نمى‏شود. از جمله از حضرت امیر المؤمنین(ع) روایت است که فرموده:

«اللَّهُمَّ بَلَى لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَیِّنَاتُه‏»؛(٢٢)

«خدایا، آرى خالى نماند زمین از کسى که قائم باشد از براى خدا به حجت یا ظاهر و آشکار یا بیمناک و پنهان تا حجتها خدا و بینات او از میان نرود».

مثل امام در این جهان، مثل قلب است نسبت به جسد انسان و مانند روح که به امر خدا سبب ارتباط اعضاء و جوارح با یکدیگر است و بقاى جسد وابسته به تعلق و تصرف او است و ولىّ و انسان کامل که همان شخص امام است نیز به اذن الله تعالى نسبت به سایر مخلوقات، صاحب چنین رتبه و منزلت است.

و فایده دیگر این است که چناچه از اخبار هم استفاده مى‏شود. وجود مؤمن در بین مردم منشأ خیرات و برکات و سبب نزول رحمت و جلب عنایات خاص و دفع کثیرى از بلیات است پس وقتى مؤمن وجودش این فوائد و برکات را داشته بادش، معلوم است که وجود امام و ولى الله اعظم فوائد و برکاتش بسیار عظیم و با اهمیت است و به عبارت دیگر امام و حجت و اسطه اخذ و ایصال فیوض و برکاتى است که دیگران استعداد و لیاقت آنکه مستقیماً آن برکات و افاضات را تلقى و اخذ نمایند ندارند لذا وجود و عمر طولانى و ولادت آن حضرت در قرنهاپیش یک مصلحتش همین است که فیوض ربانى در این مدت از عباد قطع نشود و خلق الله از برکاتى که بر اصل وجود امام مترتب است محروم نگردند.

پاسخ دوم: این است که مسؤول دخالت نکردن و تصرف ننمودن امام در امور مردم، خود مردم هستند که حاضر به قبول رهبرى آن حضرت نیستند و مخالفت مى‏ورزند. چنانچه با نیاکان کرامش مخالفت کردند و از آن بزرگواران اطاعت ننمودند و اگر مردم حاضر به اطاعت و فرمانبرى بودند، آن حضرت ظاهر مى‏شد و در این جهت فرقى بین امام حاضر و غائب نیست و محقق طوسى در تجرید همین جواب را فرموده است:

«وُجُودُه لُطفٌ و تَصَرّفُه لطفٌ آخر و عدمُه منّا»؛(٢٣)

«اصل وجود امام، لطف(مقرب به طاعت و نزدیک کننده به مصالح و مبعد از معاصى و دور کنند از مفاسد) است و تصرف او لطف دیگر است و تصرف نکردن او، از جانب ما است».

حاصل آنکه وجود امام لطف و اتمام حجت بر عباد است و اگر در این مدت طولانى قطع رشته و لایت و هدایت شود مردم را بر خدا حجت خواهد بود.

خدا به مقتضاى صفات کمالى مانند رحمانیت و رحیمیت و منعمیت و ربوبیت، نعمت تربیت و هدایت بندگان را به وسطه خلق و نصب امام بر بندگان به مدلول آیه شریفه:

«الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ»؛(٢۴)

اکمال و اتمام مى‏فرماید و اگر مردم از این نعمت منتفع نشوند و مانع از اشراق شمس هدایت امام گردیدند به وجود و تعیین امام کسى حق اعتراض ندارد، چنانچه اگر از بسیارى از نعمتها مردم استفاده نکنند و مانع از ظهور منافع آنها شوند و بلکه سوء استفاده کنند، این رفتار مردم سبب اشکال به اصل آفرینش آن نعمتها نمى‏شود و کسى نباید بگوید چون مردم انتفاع نمى‏برند، چه فایده دارد و وجود و عدم آنها على السوا است بلکه در اینجا باید بگویند: چرا با اینکه خداوند فیاض فیض بخشى نموده و نعمتها را در دسترس مردم گذارده از این نعمت‏ها انتفاع نمى‏برند و چرا کفران نعمت مى‏نمایند؟

پاسخ سوم: این است که ما قطع نداریم که آن حضرت از جمیع اولیاء و دوستان خود پنهان باشد و در امورى که مصلحت باشد به توسط آنها و تأیید و ارشاد دخالت ننماید.

پاسخ چهارم: آنچه مسلم است این است که در عصر غیبت، آن حضرت از نظرها پنهان است و این به آن معنى نیست که مردم نیز از آن حضرت پنهان مى‏باشند بلکه چنانچه از بعضى اخبار استفاده مى‏شود آن حضرت در ایام حج حاضر مى‏شود و حج به جا مى‏آورد و اجداد گرامش را زیارت مى‏کند و با مردم مصاحب و در مجالس حاضر مى‏شود و از بیچارگان فریاد رسى مى‏نماید و بیماران را عیادت مى‏فرماید و بساکه شخصاً در قضاى حوائج آنان سعى فرماید.

پاسخ پنجم: این است که، بر امام واجب نیست که شخصاً و بدون واسطه در امور دخالت نموده و راتق باشد، بلکه مى‏تواند دیگران را به نحو خصوص یا به عنوان عموم از جانب خود بگمارد همانطور که امیر المؤمنین و ائمه(ع) از طرف خود در شهرهائى که حاضر نبودند، دیگران را منصوب مى‏فرمودند، امام هم در زمان غیبت صغرى کسانى را به مقام نیابت خاصه نصب فرموده بود و در غیبت کبرى بطور عموم فقهاء و علماى عادل را که دانا با احکام هستند، براى قضاى فصل خصومات و اجراى سیاسات و حفظ و نظر در مصالح عالى اسلامى نصب و تعیین کرده که مرجع امور خلق باشند پس ایشان در عصر غیبت به نیابت از آن حضرت بر حسب ظاهر عهده دار حفظ شریعت و به شرحى که در کتابهاى فقه مذکور است داراى ولایت مى‏باشند.

پاسخ ششم: اصل وجود امام موجب دلگرمى و قوت روح بندگان خدا و کسانى که سالک سبیل هدایت هستند مى‏باشد و به عبارت دیگر یک نقطه اتکاء براى سالکان سبیل الله است که اگر چه خدا نقطه اتکاى همه است و همه به خدا اتکال و اعتماد دارند ولى وجود پیغمبر در جنگها و غزوات باعث یک دلگرمى و قوت قلب خاص براى مجاهدین اسلام بود و با نبودن ایشان تفاوت بسیار داشت که حتى شخصیتى مثل حضرت امیر المؤمنین(ع) فرمود:

«کُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَیْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنَّا أَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْه‏»؛(٢۵).

«ما هرگاه آتش جنگ سرخ مى‏شد(جنگ شدت مى‏یافت) به رسول خدا(ص) پناه مى‏بردیم تا آن حضرت پیشاپیش همگان جهاد مى‏کرد احدى از ما از او به دشمن نزدیک‏تر نبود».

خود این موضوع که امام حى و زنده داریم و ملجأ و پناهگاه و حافظ شریعت است، موجب قوت قلب و استحکام روح و مانع از تسلط یأس و نومیدى بر سالکان و مجاهدان است و همواره از او مدد مى‏گیرند و همت مى‏طلبند و این مسأله از نظر علم النفس بسیار اساسى و مهم است.

در مثل مناقشه نیست. معروف است که نادر شاه افشار در جنگ مورچه خوار سربازى را دید که دلاورانه جنگ مى‏کند و سپاه دشمن را به هم مى‏زند نادر تعجب کرد، به او گفت: در هنگام حمله افغانیها تو کجا بودى؟ گفت: من بودم ولى تو نبودى.

پس وجود امام از جهت قدرت روح و قوت قلب و پناهگاه روانى و نقطه اتکاى مؤمنان، لازم و واجب است و این یک فایده بزرگى است که براى آن هم نصب امام حتماً و قطعاً و عقلاً و شرعاً لازم است.

================================

پاورقی

١) مجله «المختار من ریدر زدایجست»، ص ٣٧، نوامبر ١٩۵٩.

٢) مجله «المختار من ریدر زدایجست»، ص ١١٣، اکتبر ١٩۵٩.

٣) سوره لقمان، آیه ٢٧.

۴) سوره کهف، آیه ١٠٩.

۵) حق الیقین شبر، ج ١ ص ۴۶. ترجمه این حدیث قبلا گذشت.

۶) منتخب الاثر نگارنده، باب ٢٨، فصل ٢،ح ١.

٧) سوره قصص، آیه ٧.

٨) سوره شعرا، آیه ٢١.

٩) مراجعه شود به کتاب منتخب الاثر تألیف نگارنده، فصل ٢، باب ٢٨ و ۴٧.

١٠) منتخب الاثر، فصل ١، باب ٨، ح ۴.

١١) کمال الدین، چ ٢، ص ١۶، ح ٣۴، ب ٣۴ و منتخب الاثر تألیف نگارنده، فصل ٢، ب ٢٧، حدیث ١٠.

١٢) کمال الدین، ج ٢، ب ٣۴، ص ١۵، ح ٣١.

١٣) کمال الدین، ج ١ ب ٢۶، ص ۴٠۴ و ۴٠۵، ح ٧.

١۴) کمال الدین، ج ١، ب ٣٠، ص ۴٣۴، ح ٣. مخفى نماند که اخبار راجع به شدت این امتحان بسیار است. مراجعه شود به «غیبت نعمانى» و «غیبت» شیخ و «کمال الدین» صدوق - رضوان الله علیهم - و منتخب الاثر .

١۵) سوره حدید، آیه ١٧.

١۶) اثبات الهداة، جلد ٧، فصل ۵۵، ب ٣٢، ص ١۵۶، ح ۴٠.

١٧) اى صاحب قبه درخشان برمکان بلند، هر کس قبر تو را زیارت کرد و به آن طلب شفا نمود شفا یافت.

١٨) سوره نوح، آیه ٢٧.

١٩) سوره فتح، آیه ٢۵.

٢٠) این رساله در سال ١٣٣۵ شمسى در تهران طبع شده و این جمله در فصل سوم ص ٢۵، آن نقل گردید.

٢١) سوره نور، آیه ۵۵.

٢٢) نهج البلاغه صبحى الصالح، ص ۴٩٧، کلام ١۴٧.

٢٣) تجرید الاعتقاد، مبحث امامت.

٢۴) سوره مائده، آیه ٣.

٢۵) نهج البلاغه، ص ٢١۴، نهمین کلام از کلمات غریبه امام(ع).

 

منبع: کتاب «امامت و مهدویت»، حضرت آیت الله صافى گلپایگانى، جلد 3.

برگرفته از وب :برای همه مفیده
مطالب مرتبط با این موضوع

  1. Description: ویرایش ۹۰ فایده در دعا برای فرج امام زمان(عج)
  2. Description: ویرایش چه کنیم تا لایق نگاه امام زمان علیه السلام شویم؟
  3. Description: ویرایش تشبیه امام زمان علیه السلام به خورشید پشت ابر
  4. Description: ویرایش نکاتی خواندنی از امام زمان(ع) و جریان تولد حضرت
  5. Description: ویرایش اثبات ولادت و وجود امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
  6. Description: ویرایش تأثیر دعا در تعجیل فرج امام زمان علیه السلام
  7. Description: ویرایش سؤالاتی مهم پیرامون امام زمان(ع)
  8. Description: ویرایش اسرار و فلسفه غیبت امام زمان(ع)
  9. Description: ویرایش در دوران غیبت امام زمان(ع) چه کنیم؟
  10. اسامی و القاب حضرت مهدی علیه السلام
  11. مهدی شناسی در روایات شیعه

موافقین ۱ مخالفین ۰ ۹۴/۱۰/۲۲
مجید کمالی

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی