چرا پیامبر(ص) نام "فاطمه" را برای دخترشان انتخاب کردند؟

به این دلیل اسم دخترم را "فاطمه" انتخاب نمودم، چون خداوند او و دوستانش را از آتش جهنم جدا نموده ­است

 "فاطمه" دقیقا به چه معناست و چرا پیامبر این اسم را برای تنها دخترشان انتخاب نمودند؟

این پرسش را می ­توان در دو جنبه مورد بررسی قرار داد:

1 – آیا هر نامی که بر اشخاص مختلف؛ حتی فرزندان پیامبران و پیشوایان؛ نهاده می ­شود، لزوما باید دلیل خاصی داشته و نشانگر ابعاد وجودی صاحب آن نام باشد؟

2 – آیا انتخاب نام فاطمه برای دختر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، دلیل خاصی داشته ­است و این نام، بیانگر چه موضوعی می ­باشد؟

در ارتباط با بخش اول، باید گفت که از پیشوایان ما منقول است که انتخاب نام خوب و مناسب برای فرزند، اولین نیکی به او می­باشد[1]و طبیعی است که والدین؛ با سلیقه­ های متفاوت خود؛ نام های مختلفی را برای فرزندان انتخاب ­نمایند و دین اسلام، اگرچه توصیه­ های گوناگونی در این ارتباط بیان نموده، اما این سفارشات، جنبه الزامی نداشته و اشخاص مجازند؛ به شرط نداشتن مفهوم شرک ­آلود و ضد ارزش؛ هر نام مورد علاقه خود را بر فرزندان خود بگذارند[2].

 

در همین راستا، پیامبر اکرم(ص)، بعد از اظهار دین اسلام و گسترش آن، این سیاست را دنبال ننمود تا اسامی تمام یاران خود را تغییر داده و لزوما نام جدیدی برای آنان برگزیند که نشانگر ایمان و اسلام آنان باشد.

 

وجود نام هایی همانند عمار و مصعب و مقداد و ... در میان یاران پیامبر؛ که مفهوم دینی در آنها وجود نداشت؛ این موضوع را تأیید می­ نماید. البته روایات بسیاری وجود دارند که ایشان، تنها آن دسته از اسامی را تغییر می­ دادند که یا دلالت بر شرک و بت ­پرستی می­ نمودند و یا معانی ناپسندی داشتند[3].

 

البته، با وجود آزاد بودن اشخاص در انتخاب نام، سزاوار است که انتخاب بهتری داشته و نام مناسب­تری­ را برگزیند و به سفارشات پیشوایان در این زمینه عمل نماید که به یکی از آنها اشاره می­ نماییم:

 امام باقر(ع) می ­فرمایند: راست­ ترین اسامی آن است که بر بندگی دلالت نماید و بهترین آنها اسامی انبیاء است[4].

آنچه بیان شد، تحلیلی مختصر در مورد کلیت نامگذاری بود، اما ؛ همان گونه که در پرسش خود نیز اشاره فرمودید؛ برخی از نام ها، همانند نام مقدس "فاطمه"؛ که خداوند آن را انتخاب نموده و به پیامبر(ص) الهام فرمود، باید با نام های دیگر متفاوت بوده و به نحوی، گوشه‌­ای از ابعاد شخصیتی صاحب آن نام را در خود جای داده باشد. البته نیازی نیست که چنین نامی، منحصر در شخص مورد نظر بوده و سابقه قبلی نداشته و یا اینکه انتخاب آن برای دیگران ممنوع باشد.

نام فاطمه(س) از ریشه "فطم" به معنای کنده ­شدن و جدا شدن می­ آید[5].

حال چرا دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بدین اسم، نامیده ­شد؟ روایات مختلفی در بررسی این موضوع وارد شده ­است و با وجود اینکه هر کدام از آنها به یک جنبه از دلایل می­ پردازد، ولی با مروری در همه آنها، تعارضی در مفاد آنها نمی ­یابیم، بلکه هر کدام از این روایات، به نوعی مکمل روایات دیگر می­ باشند. بر همین اساس، تعدادی از این روایات را جهت اطلاع نقل می­ نماییم:

الف: یونس بن ظبیان روایت می­ نماید که امام صادق(ع) از من پرسید: آیا می­دانی که تفسیر فاطمه چیست؟ گفتم: مولای من! خودتان تفسیرش را بفرمایید. ایشان فرمودند: فاطمه(س) از هرگونه بدی و زشتی جدا شده­ بود (فطمت من الشر) و اگر مولی علی(علیه السلام) با او ازدواج نمی­ نمود، از ابتدای خلقت، هیچ شخص هم­ تراز و صلاحیت­داری برای ازدواج با او پیدا نمی ­شد[6]!

ب: امام رضا(ع) به نقل از پدرانشان از پیامبر اکرم(ص) روایت می­ نمایند که ایشان فرمودند: به این دلیل اسم دخترم را "فاطمه" انتخاب نمودم، چون خداوند او و دوستانش را از آتش جهنم جدا نموده ­است[7].

ج: امام باقر(ع) می ­فرمایند: زمانی که فاطمه(س) پا به دنیا گذاشت، خداوند به فرشته‌­ای وحی نمود تا نام فاطمه را در زبان پیامبر(ص) جاری نماید، سپس خداوند، خطاب به فاطمه(س) فرمود که من تو را با علم و دانش پرورش داده و از هرگونه پلیدی جدا نمودم[8]. و ...

در پایان، باید بدانیم که دختر گرامی پیامبر(ص) که طبق نقل تمام مسلمانان؛ چه شیعه و چه اهل سنت؛ پاره‌­ای از تن ایشان بوده و آزار و اذیت ایشان، همانند آزار پیامبر(ص) می ­باشد[9]، سزاوار انتخاب نام مناسبی بوده، تا گوشه­‌ای از شخصیت و ابعاد معنوی این بانوی بزرگوار، با کمک این نام، به جهانیان معرفی شود. بر همین اساس، معتقدیم که خداوند، این نام مبارک را برای ایشان برگزیده است.

پی نوشت ها:
[1] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج 21، ص 389-388، روایت 27374، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه ق.
[2] - همان، ج 21، ص 389-388، روایت 27374.
[3] - همان، ج 21، ص 390، روایت 27379.
[4] - همان، ج 21، ص 391، روایت 27381.
[5] - ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 454.
[6] - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 43، ص 10، باب 2، روایت 1، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ه ق.
[7] - همان، ج 43، ص 12، روایت 4.
[8] - همان، ج 43، ص 13، روایت 9.
[9] - صحیح بخاری ، ج 4 ، ص 219، دار الفکر، بیروت، 1401 ه ق.

اسلام کوئیست