“صـلوات” در اسناد اهل سنت
1 . در کنزالعمال از حسن از پیامبرخدا روایت کند که فرمود: أکثروا الصّلاة علىّ، فإن صلاتکم علىَّ مغفرة لذنوبکم؛ صلوات بر من را بسیار کنید؛ زیرا، صلوات شما بر من مایه آمرزش گناهانتان است.1
2 . نیز، از ابودرداء از رسول‌خدا(ص) است که فرمود: من صلى علىّ حین یُصبح عشراً و حین یُمسى عشراً أدرکته شفاعتى؛ کسى که در هر صبح و شام ده بار بر من صلوات فرستد، شفاعت من او را فرا گیرد.2
3 . از سهل بن‌سعد آورده است: قَدِمَ رسول‌اللّه (صلى‌الله‌علیه‌وآله) فإذا بأبى‌طلحة، فقام إلیه فتلقّاه فقال: بأبى أنت و أمى یا رسول‌اللّه إنى لأرى السُّرور فى وجهک، قال(ص): “أتانى جبرئیل آنفاً فقال: یا محمد! من صلى علیک مرّةً کتب‌الله بها عشر حسنات و محى عنه عشر سیّئات و رفع له بها عشر درجات”؛ رسول‌خدا(ص) وارد شد که ابوطلحه به سوى او شتافت و از او استقبال کرد و گفت: “پدر و مادرم فدایت اى رسول‌خدا! چهره شما را مسرور مى‌بینم.” فرمود: “جبرئیل به تازگى نزد من آمد و گفت: اى محمد! هرکس یک‌بار بر تو صلوات فرستد، خداوند، ده حسنه پاداشش داده، ده سیئه و بدى را از او زدوده و ده درجه بالایش مى‌برد.”3
4 . در صحیح مسلم، سنن ترمذى، سنن نسائى، مسند احمد و غیر آن، از ابوهریره آمده است4 که: رسول‌خدا(ص) فرمود: من صلى علىّ واحداً صلى‌الله علیه عشراً؛ هرکس یک صلوات بر من فرستد، خداوند ده‌بار بر او صلوات فرستد.5
5. در کنزالعمال از عمار یاسر از رسول‌خدا(ص) روایت کند که فرمود: إن‌الله أعطى ملکاً من‌الملائکة أسماع‌الخلق، فهو قائمٌ على قبرى إلى یوم‌القیامة لا یصلّى علىّ احدٌ صلاةً إلا سمّاه باسمه و اسم أبیه و قال: یا محمد صلّى علیک فلان بن فلان. و قد ضَمِنَ لى ربّى- تبارک و تعالى- أنه أردّ علیه بکلّ صلاةٍ عشراً؛
خداوند فرشته‌اى از فرشتگان را به اندازه همه مردم شنوایى داده و او تا روز قیامت بر قبر من ایستاده است. هیچ‌کس بر من صلواتى نمى‌فرستد مگر آن‌که او را به نام و نام پدر معرفى کرده و گوید: اى محمد! فلانى پسر فلان بر تو صلوات فرستاد. پروردگار والاى من ضمانت کرده که هر صلواتش را ده‌بار به او باز گردانم.6
6. در سنن ابوداود و ترمذى و نسائى و مسند احمد و مستدرک از فضالة بن‌عبید آورده‌اند که گفت7: سمع رسول‌الله(ص) رجلاً یدعو فى‌الصَّلاة و لم یذکرالله عزّوجلّ و لم‌یُصلّ على‌النّبى فقال رسول‌الله(ص): “عجّل هذا” ثم دعاه و قال له و لغیرهِ: إذا صلّى احدکم فلیَبدأ بتحمیدِالله والثّناءِ علیه ثم لیُصَلِّ على‌النّبى(ص) ثم لیدع بعد ما شاء؛ رسول‌خدا(ص) شنیدند مردى در نماز دعا مى‌کند، ولى نه خدا را یاد کرد و نه صلوات بر پیامبرخدا(ص) فرستاد. رسول‌اللّه(ص) فرمودند: “او شتاب کرد.” سپس وى را فرا خواندند و به او و دیگران فرمودند: “هرگاه یکى از شما نماز خواند، ابتدا حمد و ثناى الهى کند، سپس بر پیامبرخدا صلوات فرستد، پس از آن هرچه خواست، از خدا بخواهد.”8
7. از سعد ساعدى از رسول‌خدا(ص) آورده‌اند که فرمود: لاصلاة لمن لایصلّى على‌النّبى(ص)؛ نماز کسى که بر پیامبر(ص) صلوات نفرستد، نماز نیست.9
8. از جابر از رسول‌خدا(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: من ذُکرت عنده فلم‌یصلّ علىّ فقد شقى؛ کسى که نام من نزد او برده شود و بر من صلوات نفرستد یقیناً ستم کرده است.10
9. از امام حسین‌بن علىH از رسول‌خدا(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: من ذُکرت عنده فخطئ‌الصّلاة على خطئ طریق الجنّة؛ کسى که نام من نزد او برده شود و صلوات بر مرا ندیده انگارد، راه بهشت را ندیده انگاشته است.11
10. در مسند احمد و سنن ترمذى و غیر آن، از حسین‌بن علىH از رسول‌خدا(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: البخیل من ذُکرتُ عنده فلم‌یصلّ علىّ؛ بخیل کسى است که نام من نزد او برده شود و بر من صلوات نفرستد.12
چگونه بر پیامبر(ص) صلوات بفرستیم؟
1 . در کنزالعمال از امام على‌بن ابى‌طالب(ع) روایت کند که فرمود: قالوا یا رسول‌الله! و کیف نصلى علیک؟ قال: قولوا: أللّهم صل على محمد و آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و آل إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ، و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على إبراهیم و على آل إبراهیم إنک حمیدٌ مجیدٌ؛ (اصحاب) گفتند: اى رسول‌خدا! چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمود: “بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادى، راستى را که تو ستوده و والائى. و بر محمد و آل محمد فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم فزونى دادى، راستى را که تو پسندیده و عظمائى.13
2. در صحیح مسلم، سنن ابوداود، ترمذى، نسائى، موطأ مالک، مسند احمد و سنن دارمى، از ابومسعود انصارى روایت کنند که گفت: رسول‌خدا(ص) آمد و با ما در مجلس سعدبن عباده نشست. بشیربن سعد -ابونعمان‌بن بشیر- به او گفت: اى رسول‌خدا! خداوند ما را فرمان داده تا بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ راوى گوید: رسول‌خدا(ص) (به گونه‌اى) ساکت شد که ما آرزو کردیم اى کاش او چنین سؤالى نکرده بود. سپس فرمود: “بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم صلوات فرستادى، و بر محمد و آل محمد فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم در جهانیان فزونى دادى. راستى را که تو ستوده و والائى. سلام نیز همان‌گونه است که دانستید.”14
3. در صحیح بخارى، سنن نسائى و ابن‌ماجه و مسند احمد از ابوسعید خدرى روایت کنند که گفت: قلت: یا رسول‌الله! هذا السّلام علیک قد عرفناه فکیف الصّلاة؟ قال: قولوا: أللّهم صل على محمد عبدک و رسولک کما صلّیت على إبراهیم، و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على إبراهیم؛ گفتم اى رسول‌خدا! این سلام بر شما بود، آن‌را دانستیم، صلوات (بر شما) چگونه است؟ فرمود: بگوئید: خداوندا بر محمد بنده و رسول خودت صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم صلوات فرستادى و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم برکت و فزونى دادى.15
4. در تفسیر طبرى و سیوطى از ابن‌عباس آورده‌اند: فقلنا أو قالوا: یا رسول‌الله! قد علمنا السّلام علیک فکیف الصّلاة علیک؟ فقال: “أللّهم صل على محمد و آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و آل ابراهیم إنک حمیدٌ مجیدٌ، و بارک على محمدٍ و على آل محمدٍ کما بارکت على إبراهیم و آل ابراهیم إنک حمیدٌ مجیدٌ؛ پس گفتیم-یا گفتند-: اى رسول‌خدا! سلام بر شما را دانستیم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: “خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادى، همانا تو ستوده و والائى، و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونى دادى، راستى را که تو پسندیده و والائى.”16
5. در سنن نسائى از زیدبن خارجه از رسول‌خدا(ص) روایت کند که فرمود: صلّوا علىّ و اجتهدوا فى‌الدّعاء و قولوا: أللّهم صلِّ على محمدٍ و على آل محمدٍ و بارک على محمدٍ و آل محمدٍ کما بارکتَ على إبراهیم و على آلِ إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ؛ بر من صلوات فرستید و در دعا بکوشید و بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، و بر محمد و آل محمد فزونى بخش. همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم فزونى دادى. راستى را که تو ستوده و والائى.17
6. در سنن نسائى و مسند احمد از ابوطلحه روایت کنند که گفت: قلنا: یا رسول‌الله! کیف الصّلاة علیک؟ قال: قولوا: أللّهم صل على محمد و آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ، و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على إبراهیم و آل ابراهیم إنَّک حمیدٌ مجیدٌ؛ گفتیم: اى رسول‌خدا! صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: “بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادى، راستى را که تو ستوده و والائى و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونى دادى، راستى را که تو پسندیده و عظمائى.”
در روایت دیگرى چنین است: مردى نزد رسول‌خدا(ص) آمد و گفت: اى رسول‌خدا! چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمود: بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست. همان‌گونه که بر ابراهیم صلوات فرستادى، راستى را که تو ستوده و والائى و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم برکت و فزونى دادى، راستى را که تو پسندیده و عظمائى.18
7. در کنزالعمال از طلحه روایت کنند که گفت: قلنا: یا رسول‌الله! قد علمنا کیف السّلام علیک، فکیف الصَّلاة علیک؟ قال: قولوا: أللّهم صل على محمد و على آل محمد و بارک على محمد و آل محمد کما صلّیت و بارکت على إبراهیم و على آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ؛ گفتیم: اى رسول‌خدا! چگونگى سلام بر شما را دانستیم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: “بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و بر آل ابراهیم صلوات فرستادى و برکت و فزونى بخشیدى، راستى را که تو ستوده و والائى.”19
8. در صحیح بخارى و مسلم، سنن ابوداود و دارمى و نسائى و ترمذى و ابن‌ماجه، مسند احمد، تفسیر طبرى و سیوطى از کعب‌ابن عجزه روایت کنند که گفت: کنت جالساً عندالنّبى(ص) إذ جاء رجل فقال: قد علمنا کیف نسلّم علیک یا رسول‌الله فکیف نصلّى علیک؟ قال: قولوا: أللّهم صل على محمد و على آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و على آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ، و بارک على محمد و على آل محمد کما بارکت على إبراهیم و على آل ابراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ؛ نزد پیامبرخدا(ص) نشسته بودم که مردى آمد و گفت: اى رسول‌خدا! ما چگونه سلام کردن بر شما را دانستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمود: بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادى، راستى را که تو پسندیده و والائى.
خداوندا بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونى دادى، راستى را که تو ستوده و عظمائى.20
9. در مسند احمد و درالمنثور سیوطى از برده‌خزاعى از رسول‌خدا(ص) روایت کنند که فرمود: قولوا: أللّهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک على محمد و على آل محمد کما جعلتها على إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ؛ بگوئید: خداوندا صلوات و رحمت و برکاتت را بر محمد و آل محمد ارزانى بخش، همان‌گونه که آن‌ها را بر ابراهیم ارزانى داشتى، راستى را که تو ستوده و والائى.21
10. در کنزالعمال از محمدبن عبداللّه بن زید از رسول‌خدا(ص) روایت کند که فرمود: قولوا: أللّهم صل على محمد و على آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و بارک على محمد و على آل محمد کما بارکت على إبراهیم فى العالمین إنّک حمیدٌ مجیدٌ، والسّلام کما علمتم؛ بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم صلوات فرستادى، و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم در جهانیان برکت و فزونى دادى، راستى را که تو ستوده و والائى. سلام نیز همان‌گونه است که دانستید.22
11. طبرى و سیوطى از ابراهیم در ذیل آیه شریفه: “إن الله و ملائکته...” آورده‌اند که: قالوا یا رسول‌الله! هذا السّلام قد عرفناه، فکیف‌الصّلاة علیک؟ فقال: قولوا: أللّهم صل على محمد عبدک و رسولک و أهل‌بیته کما صلّیت على إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ؛ گفتند: اى رسول‌خدا! این سلام را دانستیم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: “بگوئید: خداوندا بر محمد بنده و رسولت و اهل بیت او صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم صلوات فرستادى، راستى را که تو ستوده و والائى.23
12. در کنزالعمال از عایشه روایت کند که گفت: قال اصحاب النبى(ص): یا رسول‌الله أمِرنا أن نکثر الصّلاة علیک فى اللّیلةالغراء و الیوم‌الأزهر و أحبّ ما صلّینا علیک کما تُحبّ، قال: “قولوا: أللّهم صل على محمد و على آل محمد کما صلّیت على إبراهیم و آل إبراهیم، وارحم محمداً و آل محمد کما رحمة إبراهیم و آل إبراهیم، و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على إبراهیم و آل إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ، و أما السّلام فقد عرفتم کیف هو؛ صحابه پیامبر گفتند: اى رسول‌خدا! فرموده شدیم تا در شب تار و روز روشن، صلوات بر شما را بسیار کنیم. (چه زیباست که) محبوب‌ترین صلوات ما بر شما به گونه‌اى باشد که دوست مى‌دارید. فرمود: بگوئید: خداوندا بر محمد و آل محمد صلوات فرست، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم صلوات فرستادى، و محمد و آل محمد را ببخشاى، همان‌گونه که ابراهیم و آل ابراهیم را بخشودى، و بر محمد و آل محمد برکت و فزونى بخش، همان‌گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت و فزونى دادى، راستى را که تو ستوده و والائى. اما کیفیت سلام را که خود دانستید.24
پی‌نوشت:
1 . کنزالعمال
/ 1 / 436 . 2 . همان، ص439 .
3 . همان/ 1 / 436 ، 447 و ج 2 / 179 . کنزالعمال/ 1 / 440 ، 449 و ج 2 / 181 . کنزالعمال/ 1 / 438 ، 448 - 449 ؛ سنن نسائى/ 3 /50 ؛ کتاب الصلاة، باب فضل صلوات بر پیامبر(ص)؛ فرائدالسمطین/ 1 /24 ؛ تاریخ بغداد/ 8 /281 .
4 . عبارت از صحیح مسلم است.
5 . صحیح مسلم/ 1 /306 ؛ کتاب‌الصلاة، باب صلوات بر پیامبر؛ سنن ترمذى/2 /270 . سنن‌نسائى/3 /50 . مسندطیاسى/ 1 / 283 ، حدیث 2122 ؛ ریاض‌الصالحین/ 381 ؛ اسباب‌التنزیل واحدى/ 250 ؛ درّالمنثور سیوطى/ 5 /218 ؛ تفسیرقرطبى/ 14 /294 .
6 . کنزالعمال/ 1 / 448 - 450 .
7 . عبارت از ابوداود است.
8 . سنن ابوداود/2 /77 ، حدیث 1480 ؛ سنن ترمذى، کتاب دعا/ 13 /21 . مسند احمد/6 /18 ؛ سنن نسائى/3 /44 ؛ مستدرک حاکم/1/268 ؛ ریاض‌الصالحین نبوى، ص382 .
9 . سنن ابن‌ماجه/1 /140 ، 400 . 10 . همان.
11. کنزالعمال/1 /438 از طبرانى. همانند این حدیث را از ابن‌عباس نیز در/1 /438 مى‌بینید. و نیز در تفسیر درالمنثور/5 /218 ؛ ابن‌ماجه، ص294 .
12. مسند احمد/1 /201 ؛ سنن ترمذى، کتاب دعا/13 /62 - 63 ؛ کنزالعمال/1 /437 ، از حسن که ظاهراً اشتباه است. زیرا مؤلف خود گفته است: این حدیث را از احمد و ترمذى و نسائى و ابن‌حبان روایت کرده‌اند. لذا باید از حسین(ع) باشد. همانند این حدیث را از عوف‌بن مالک و حسن و جابر و ابوهریره و قتاده نیز، در کنزالعمال/1 /436 - 438 و 453 مى‌یابید. و نیز در تفسیر الدرالمنثور/ 5 /218 ؛ و ریاض‌الصالحین، ص 382 .
13. تفسیر درالمنثور/5 /217 ؛ کنزالعمال/2 /176.
14. صحیح مسلم، کتاب الصلاة/1/305، حدیث 67 ؛ سنن دارمى/1 /310 ؛ سنن ابوداود/1 /258 ، حدیث 980 ؛ سنن‌نسائى/3 /45 - 47 ؛ سنن ترمذى، کتاب تفسیر، تفسیر سوره احزاب/2 /95 ؛ موطأ مالک/1 /165 - 166 ؛ مسند احمد/5 /274 و ج 4 / 118 ؛ کنزالعمال/2 /182 ؛ تفسیر قرطبى/4 /233 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /216 - 217 ؛ تفسیر ابن‌کثیر/3 /508 ؛ تفسیر خازن/3 /477 ؛ مستدرک‌الصحیحین/1/268 ؛ سنن بیهقى/2/378 .
15. صحیح بخارى، کتاب تفسیر، تفسیر سوره احزاب/3 /119 و کتاب دعوات/4 /72 ؛ سنن نسائى/3 /49 ؛ سنن ابن‌ماجه/1 /292 ، حدیث 902 ؛ مسند احمد/3 /47 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /217.
16.. تفسیر طبرى، تفسیر سوره احزاب/22 /31 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /216 .
17. سنن نسائى، کتاب سهو/3 /49 .
18. همان، ص48 ؛ مسند احمد/1 /162.
19. کنزالعمال/2 /176 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /216 .
20. صحیح بخارى، کتاب بدءالخلق/2 /159 - 160 و کتاب تفسیر، تفسیر سوره احزاب/3 /119 و کتاب الدعوات،4 /72 ؛ صحیح مسلم، کتاب صلاة/1/305 ، حدیث 66 ؛ سنن ابوداود/1 /257 ، حدیث 976 ؛ سنن دارمى/1 /309 ؛ سنن نسائى/3 /47 - 48 ؛ سنن ترمذى/2 /268 ؛ سنن ابن‌ماجه، حدیث 904 . مسند احمد/4 /241 - 244 ؛ تفسیر طبرى/22 /31 ؛ تفسیر قرطبى/14 /334 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /215 - 216 ؛ کنزالعمال/2 /180 ؛ تفسیر ابن‌کثیر/3 /507 .
21 . مسند احمد/5 /353 ؛ تفسیر درّالمنثور/5 /218 ؛ کنزالعمال/1 /442 .
22. کنزالعمال/1 /442 .
23 . تفسیر طبرى/2 /32 ؛ تفسیر درالمنثور/5 /216 .
24 . کنزالعمال/2 /182 و ج 1 /43 .
منبع: مجموعه آثار علامه عسکری(ره)/4.
